Մարդկային հասարակության պատմության ընթացքում մշտապես փոփոխվել ու համալրվել են մարդու զբաղվածության բնագավառները:
Մեր օրերում դրանցից հատկապես մեծ, նույնիսկվճռորոշ դեր են կատարում բարձր տեխնոլոգիական արտադրությունները, համակարգչային տեխնոլոգիան եւ ինտենսիվ գյուղա- տնտեսությունը: Սակայն այդ զբաղմունքների հետ միասին մեր օրերում դեռեւս պահպանվում են մարդու հնագույն զբաղմունքները հավաքչությունը, ձկնորսությունը եւ անտառային տնտե- սությունը, որոնք արդեն շուրջ 30 հազար տարվա պատմություն ունեն: Գյուղատնտեսության մեծ վերելքի շնորհիվ նշված գործունեությունների դերը որոշ չափով փոքրացել է (դարձել է երկրորդական), սակայն դրանց նշանակությունը դեռեւս զգալի է: Այսպես, օրինակձկան համաշխարհային որսի ծավալը մոտավորապես հավասար է մսի համաշխարհային արտադրության ծավալին, իսկ արեւադարձային մշտադալար կոլա ծառի սերմերից արտադրած ըմպելիքների (Կոկա Կոլա, Պեպսի Կոլա) ծավալը զգալիորեն գերազանցում է գյուղա- տնտեսական ցանկացած պտղից պատրաստված ըմպելիքի ծավալը: Նույն կերպ բույսերից պատրաստված դեղերի ծավալը չի զիջում քիմիական եղանակով արտադրված դեղերի ծավալին:
Այսպիսով, հավաքչությունը, որսորդությունը, ձկնորսությունը եւ անտառային տնտեսությունը մարդկությանը մատակարարում են բնությունից վերցրած նյութական բարիքներ, բայց կազմակերպվածության տեսանկյունից նյութական արտադրության ճյուղ չեն:
Հետեւաբար հարց է առաջանում, թե տնտեսության ո՞ր ճյուղին վերագրել գործունեության այդ տեսակները: Ակնհայտ է, որ դրանք իրենց բնույթով առավել մոտ են գյուղատնտեսությանը, դրա համար էլ տնտեսության ճյուղային կառուցվածքն ուսումնասիրելիս հավաքչությունը, որսորդությունը, ձկնորսությունը եւ անտառային տնտեսությունը դիտվում են որպես գյուղատնտեսության հարակից գործունեություններ:
Ձկնորսությունը մարդու տնտեսական գործունեության հնագույն ձեւերից է եւ հայտնի է եղել գրեթե բոլոր ժողովուրդներին: Հայաստանի մի շարք հնավայրերում եւս գտնվել են ձկների ոսկորներ եւ ձկնորսության գործիքներ:
Ներկայումս ձկնորսությունը տարածված է ամենուրեքբոլոր ծովերում եւ խոշոր լճերում ու գետերում: Ժամանակակից ձկնորսությունն ու ձկնաբուծությունը դարձել է համաշխարհային տնտեսության կարեւորագույն ճյուղերից մեկը: Դրանք աշխարհի 22 մլն մարդու զբաղվածության, ինչպես նաեւ 110 մլն մարդու գոյության միջոց են: Ձկնորսությունը բնակչությանը սպիտակուցներով եւ վիտամիններով հարուստ ձկան միս մատակարարող ճյուղ է: Ձկնորսության դերը տարեց-տարի մեծանում է այն պատճառով, որ աշխարհի բնակչությունն արագորեն աճում է, իսկ անասնապահությունն աճում է դրան ոչ համարժեք տեմպերով: Այդ պատճառով էլ ձկան համաշխարհային որսը արագորեն մեծանում է: Տարեկան այն հասել է 130 մլն տոննայի:
Ձկան որսի աճին զուգահեռ XX դարի 2-րդ կեսերից տեղի է ունենում դրա աշխարհագրության փոփոխություն: Եթե մինչեւ երկրորդ համաշխարհային պատերազմը եւ դրանից հետո ձկնորսության ավանդական գլխավոր շրջանը Հյուսիսային Ատլանտիկան էր (երկրներից էլ համապատասխանաբարՆորվեգիան, Մեծ Բրիտանիան, Գերմանիան, ԱՄՆ-ը), ապա հետագայում դրա գլխավոր շրջանը դարձավ Խաղաղ օվկիանոսի արեւելյան Հարավային Ամերիկային հարող շրջանը: Ներկայումս հատկապես այդ ջրավազաններում են տեղաբաշխված աշխարհի ձկնորսության առաջատար երկրները` Չինաստանը, Պերուն, Չիլին: Շարունակում են որպես առաջատար երկրներ մնալ ԱՄՆ-ը, Նորվեգիան, Ճապոնիան: Ձկնորսության
1

առաջատար երկրները նախկինի պես ձուկ որսում են ոչ միայն սեփական առափնյա ջրերից, այլ նաեւ իրենց ափերից հարյուրավոր եւ հազարավոր կիլոմետրեր հեռու գտնվող ջրերում:
Խոսելով ձկնորսության զարգացման հեռանկարների մասին, պետք է հիշել, որ համաշխարհային օվկիանոսի օրգանական պաշարների ինքնավերականգնումը չխախտելու համար ձկան եւ ծովային կենդանիների տարեկան որսը չպետք է գերազանցի 150 մլն տոննան:
Ներկայումս աշխարհի ձկնային պաշարների մոտ 70 %-ը աղետալի վիճակում են: Համաշխարհային օվկիանոսի շատ տարածքներ ձկնային ռեսուրսների գերշահագործվող եւ, միաժամանակ շատ դանդաղորեն վերականգնվող տարածքներ են: Այդպիսիք են օրինակՍեւ, Արեւելաչինական, Դեղին, Հյուսիսային, Միջերկրական ծովերն են, Ատլանտյան օվկիանոսի հյուսիսային հատվածը: Այդ պատճառով էլ ջրային օրգանիզմների (ձկների, կակղամորթների, խեցգետնակերպերի, ոստրեի, մարգարիտի), ինչպես նաեւ ջրային բույսերի (ջրիմուռների) համաշխարհային աճող պահանջարկը բավարարելու ներկայիս հուսալի աղբյուր է դարձել աքվակուլտուրան (աքվա ջուր, կուլտուրամշակություն): Այն մարդկանց հայտնի է եղել դեռեւս 3 հազարամյակ առաջ, սակայն արագորեն զարգանում է միայն վերջին տասնամյակներում: Աքվակուլտուրան ծագել է Չինաստանում դեռեւս 4 հազար տարի առաջ եւ մինչեւ օրս էլ այդ երկիրը պահպանում է համաշխարհային առաջատարի իր դերը: Աքվակուլտուրայի էությունը մարդու կողմից ջրավազաններում արհեստական եղանակով ջրային զանազան օգտակար օրգանիզմների նպատակային բազմացումն է: Պատահական չէ, որ աքվակուլտուրան համարում են «ծովային անասնապահություն»: Գոյություն ունի աքվակուլտուրայի վարման երկու տեսակ քաղցրահամ ջրերի եւ ծովային (մարիկուլտուրա): Աքվակուլտուրայի արտադրության զանգվածի մոտ կեսը կազմում են ձկները, 1/4-ըջրիմուռները: Աքվակուլտուրայի ախարհագրությունը շատ մեծ է. այն ընդգրկում է մոտ 140 երկիր: Այդուհանդերձ աշխարհում բացառիկ մեծ է Ասիայի մասնաբաժինը (90 %): Չինաստանից բացի աշխարհում առաջատար երկրներն են Ճապոնիան, Կորեայի Հանրապետությունը, Ֆիլիպինները, Թաիլանդը, ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան, Իսպանիան: Իրենց բնույթով գյուղատնտեսությանը մոտ ճյուղեր են համարվում նաեւ անտառային տնտեսությունը եւ որսորդությունը: Հայտնի է, որ մարդու համար մեծ է անտառի տնտեսական նշանակությունը հատկապես մեծ է փայտանյութի ձեռք բերման գործում: Սակայն մարդու համար դրանցից ոչ պակաս կարեւոր է նաեւ անտառի դերը պտուղների, հատապտուղների, սերմերի, սնկերի հավաքման, վայրի մեղրի, դեղաբույսերի եւ տեխնիկական բույսերի մթերման, գազանների եւ թռչունների որսի բնագավառներում: Դրանց մեծ մասը անտառային գոտիների բնակչության սննդաբաժնի կարեւոր մասն են կազմում:
Անտառների շուրջ 6 հազար բուսատեսակ օգտագործվում է դեղորայքի արտադրության մեջ, իսկ, օրինակ, Բրազիլական Ամազոնիայի ավելի քան 1,5 մլն մարդու եկամտի գլխավոր աղբյուրը հեւեայից ստացվող բնական կաուչուկն է եւ անտառային այլ նյութերի հավաքչությունը:
Անտառներից հավաքում են նաեւ վայրի մեղր: Օրինակ, Հնդկաստանում տարեկան հավաքվում է մի քանի տասնյակ հազար տոննա վայրի մեղր:
Որսորդությունը նույնպես մարդու գործունեության հնագույն բնագավառներից է, եւ հայտնի է գրեթե բոլոր ժողովուրդներին: Այն զբաղվում է վայրի կենդանիների եւ թռչունների որսով: Անցյալում այն զուգակցվել է հավաքչության, ձկնորսության, իսկ ավելի ուշ` երկրագործության եւ անասնապահության հետ: Որսորդությունը անասնապահության հետ միասին բնակչությանը լրացուցիչ մատակարարում է միս, կաշի, մորթի:
2

Մեր օրերում անտառների ու այլ տարածքների կենդանական սննդամթերքի նշանա- կությունը շարունակում է մեծ մնալ աշխարհի մի շարք երկրների բնակչության համար: Աշխարհի ավելի քան 60 նոր զարգացող երկրների բնակչության կենդանական ծագման սննդաբաժնում վայրի կենդանիների միսը կազմում է առնվազն 1/5-ը: Իսկ, օրինակ, Պերուական Ամազոնիայի բնակչության սննդաբաժնում այն կազմում է նույնիսկ 85 %:
Որսորդությունն ու հավաքչությունը դեռեւս զգալի չափով պահպանվում են նաեւ որոշ զարգացած երկրներում (Ռուսաստանում, Կանադայում, Շվեդիայում, Ավստրալիայում): Օրինակ, Ավստրալիայում տարեկան միջին հաշվով որսում են 5 մլն ագեվազ:
Հավաքչությունը պահպանվում է նաեւ Հայաստանում: Մեր սննդաբաժնի մեջ օգտագործվող որոշ մթերք ոչ թե գյուղատնտեսական արտադրանք են, այլ բնության բարիքներ: Դրանցից են, օրինակ` ավելուկը, մանդակը, ծառի եւ դաշտային սնկերը, դեղաբույսերը եւ այլն

ՄԻ ԾԵՐ ԿԻՆ Է ԵՂԵԼ, ՆԱ ՈՒՆԵՑԵԼ Է ՄԻ ՏՂԱ․ ԱՂՔԱՏ ԿԻՆ Է ԵՂԵԼ ։ ԱՅԴ ՏՂԱՆ ԷԼ ԱՍԵԼ Է <<ԻՆՐՊԵՍ ԱՆԵՄ, ՈՐ ՄՈՐՍ ՊԱՀԵՄ>> ԳՆՈՒՄ Է ԱՆՏԱՌ ՓԱՅՏ Է ԲԵՐՈՒՄ ՇԱԼԱԿՈՎ, ԿԵՍԸ ՎԱՃԱՌՈՒՄ Է, ՀԱՑ Է ԳՆՈՒՄ, ԿԵՍՆ ԷԼ ԻՐԱՆՑ Է ՄՆՈՒՄ։ ՄԻ ԺԱՄԱՆԱԿ ԱՅՆՊԵՍ ԷԻՆ ԱՊՐՈՒՄ։ ՄԻ ԱՆԳԱՄ ԷԼ ԳՆԱՑԵԼ Է
ՓԱՅՏ Է ԳՆԵԼ, ՔՆԵԼ Է, ԱՉՔԸ ԲԱՑԵԼ Է, ՏԵՍԵԼ Է ԴԵՌ ՄՈՒԹ ԳԻՇԵՐ Է։ ԱՅԴ ՏՂԱՆ ԵՐԲ ԱՐԹՆԱՑԵԼ Է, ՃԱՆԱՊԱՐՀԸ ԿՈՐՑՐԵԼ Է:ՀԵՌՎՈՒՄ ՆԱ ՏԵՍԱՎ ԿՐԱԿ։ԳՆԱՑ ԴԵՊԻ ԿՐԱԿԸ,ՏԵՍԱՎ ՈՐ ԱՅՆ ԾԱՌԻ ՎՐԱ ՎԱՌՎՈՒՄ Է։ԱՅԴ ՏՂԱՆ ՄԻ ԿԵՐՊ ԲԱՐՁՐԱՆՈԻՄ Է ԾԱՌԻ ԳԼԽԻՆ:ՏԵՍՆՈՒՄ Է ՄԻ ՁՈՒ ՈՐԸ ԼՈՒՅՍ ԷՐ ՏԱԼԻՍ։ԱՅԴ ՁՈՒՆ ՎԵՐՑՆՈՒՄ Է ՁԵՌՔԵՐԻ ՄԵՅ և ԲԵՐՈՒՄ Է , ՄԱՅՐԻԿԻՆ ԱՍՈՒՄ Է-ՄԱՅՐԻԿ ԵՍ ՄԻ ՁՈՒ ԷՄ ԳՏԵԼ, ՈՐԸ ԼՈՒՅՍ Է ՏԱԼԻՍ։ՄԱՅՐԻԿԸ ՈՒՐԱՂԱՆՈՒՄ Է , ԻՍԿ ՏՂԱՆ ԱՍՈՒՄ Է-ԱՅՍ ՁՈՒՆ ԿՏԱՆԵՄ ԿՏԱՄ ԹԱԳԱՎՈՐԻՆ,ՆԱ ՀՈԳ ԿՏԱՆԻ ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ և ՄԵՆՔ ԼԱՎ ԿԱՊՐԵՆՔ։-ՄԱՅՐԻԿԸ ԱՍՈՒՄ Է-ՉՏԱՆԵՍ՝ԵԹԵ ՏԱՆԵՍ ՀԵՏՈ ԼԱՎ ՉԻ ԼԻՆԻ-ՏՂԱՆ ԱՍՒՄ Է-ՈՉ,՝ ԿՏԱՆԵՄ։ԱՅԴ ՏՂԱՆ ՁՈՒՆ ՏԱՆՈՒՄ Է ԹԱԳԱՎՈՐԻ ԾԱՌԱՆ ՀԱՐՑՆՈՒՄ Է-Ի՞ՆՉ ԳՈՐԾ ՈՒՆԵՍ ԹԱԳԱՎՈՐԻ ՀԵՏ։ ՏՂԱՆ ԱՍՈՒՄ Է ․-ԵՍ ԹԱԳԱՎՈՐԻ ՀԱՄԱՐ ՄԻ ՆՎԵՐ ՈՒՆԵՄ,ԻՐԵՆ ՊԵՏՔ Է ՏԱՄ։ ԾԱՌԱՆ ՀԱՐՑՆՈՒՄ Է․-Ի՞ՆՉ ՆՎԵՐ Է․-ՈՉԻՆՉ, ՄԻ ՁՈՒ Է։ ԾԱՌԱՆ ԱՍՈՒՄ Է․-ԹԱԳԱՎՈՐԸ ՇԱՏ ՀԱՎԵՐ ՈՒՆԻ,ԻՆՉՈՒ ՆԱ ՁՈՒ ՉՈՒՆԻ՞ ՈՐ ԴՈՒ ՊԵՏՔ Է ՏԱՍ։ ՏՂԱՆ ԱՍՈՒՄ Է-ՍԱ ՍՈՎՈՐԱԿԱՆ ՁՈՒ ՉԵ, ՍԵՆՅԱԿԻ ՊԱՏՈՒՀԱՆՆԵՐԸ ՓԱԿԻՐ։ ՏՂԱՆ ՁՈՒՆ ՀԱՆՈՒՄ Է, ՍԵՆՅԱԿ։ ԾԱՌԱՆ ԱՍՈՒՄ Է, ԱՅԴ ՁՈՒՆ ՏՈՒՐ ԻՆՁ ԻՆՉ ՈՒԶԵՍ ԿՏԱՄ ՔԵԶ։ ՏՂԱՆ ԱՍՈՒՄ Է- ՈՉ ԵՍ ԹԱԳԱՎՈՐԻՆ ԵՄ ԲԵՐԵԼ ՊԵՏՔ Է ՆՐԱՆ ՏԱՄ։ ԾԱՌԱՆ ԱՍՈՒՄ Է, — ԴԵ ՏՈՒՐ։ ՏԱՆՈՒՄ Է ՏԱԼԻՍ, ԹԱԳԱՎՈՐԸ ԱՍՈՒՄ Է։ -ԱՅՍ ԻՆՉ ՁՈՒ ԵՍ ԲԵՐԵ՞Լ։ ՏՂԱՆ ԱՍՈՒՄ Է -ԱՅՍ ՁՈՒՆ ՈՒՏԵԼՈՒ ՉԵ, ԱՅՍ ՈՒՐԻՇ ՁՈՒ Է, ԼՈՒՅՍ Է ՏԱԼԻՍ։ ԹԱԳԱՎՈՒՐԸ ՓՈՐՁՈՒՄ Է, ՏԵՍՆՈՒՄ Է ԱՅԴ ՏՂԱՅԻ ԱՍԱԾԸ ՃԻՇՏ ԷՐ, ԾԱՌԱՅԻՆ ԿԱՆՉՈՒՄ Է, ԱՍՈՒՄ Է -ՏԱՐ ԱՅՍ ՏՂԱՅԻՆ ՄԻ ԿՏՈՐ ՈՍԿԻ ՏՈՒՐ։ ՏՂԱՆ ԴՈՒՐՍ Է ԳԱԼԻՍ ԾԱՌԱՅԻ ՀԵՏ, ԾԱՌԱՆ ԷԼ ԱՅԴ ՏՂԱՅԻՆ ՈՍԿԻ ՉԻ ՏԱԼԻՍ, ՄԻ ԱՊՏԱԿ Է ՏԱԼԻՍ ԹԵ՝ ԳՆԱ։ ԱՅԴ ՏՂԵՆ ԳԱԼԻՍ Է ԻՐ ՄԱՅՐԻԿԻ ՄՈՏ, ՄԱՅՐԻԿԸ ԱՍՈՒՄ Է․ -Ի՞ՆՉ ԱՐԵՑԻՐ ։ ԹԵ ԱՅՍՊԵՍ ԱՅՍՊԵՍ, ՄԱՅՐԻԿԸ ԱՍՈՒՄ Է․ -ՈՐ ԱՍԱՑԻ ԻՆՁ ՉԼՍԵՑԻՐ։ ԾԱՌԱՆ ՄՏԱԾՈՒՄ Է ԹԵ ԻՆՉՊԵՍ ԱՆԻ, ՈՐ ԱՅԴ ՏՂԱՅԻՆ ԿՈՐՑՆԻ։ ԾԱՌԱՆ ԳՆՈՒՄ Է ԹԱԳԱՎՈՐԻ ՄՈՏ և ԱՍՈՒՄ Է․ -ՇԱՏ ԵՍ ՈՒՐԱԽԱՑԵ՞Լ ՈՐ ՁՈՒՆ ԲԵՐԵԼ ԵՆ։ԱՍՈՒՄ Է ԱՅՈ․-ԱՅԴ ՁՈՒՆ ԱԾՈՂԻՆԵԼ ԲԵՐԻ, ԱԱՅՆՔԱՆ ԿՈՒՐԱԽԱՆԱՍ, ԱՅԴՊԵ՞Ս ՉԵ ։ԱՍՈՒՄ Է ԱՅՈ․-ՏՂԱՆ ԻՆՉՊԵՍ ՁՈՒՆ Է ԲԵՐԵԼ, ԱՅԴՊԵՍ Է ՀԱՎԻՆ ԿԱՐՈՂ Է ԲԵՐԻ։ԹԱԳԱՎՈՐԸ ԱՅԴ ՏՂԱՅԻՆ ԿԱՆՉՈՒՄ Է և ԱՍՈՒՄ․-ՊԵՏՔ Է ԱՅՍ ՁՈՒՆ ԱԾՈՂԻՆԵԼ ԲԵՐԵՍ։ՏՂԱՆ ԱՍՈՒՄ Է ԹԵ․-ԹԱԳԱՎՈՐԸ ԱՊՐԱԾ ԿԵՆԱ , ԱՅԴ ՁՈՒՆ ԾԱՌԻ ՎՐԱՅԻՑ ԵՄ ԳՏԵԼ,ԲԱՅՑ ԱԾՈՂԸ ՉԳԻՏԵՄ ՕՎ Է։ ԱՍՈՒՄ Է․-ԵԹԵ ՉԳԻՏԵՍ, ՔԵԶ ԿՍՊԱՆԵՄ։ ՏՂԱՆ ԳԱԼԻՍ Է ՏՈՒՆ։ՄԱՅՐԻԿԸ ԱՍՈՒՄ Է․-ԻՆՉՈՒ ԷՐ ԿԱՆՉԵ՞Լ։ԱՍՈՒՄ Է․-ՀԱՎ ԷՐ ՈՒԶՈՒՄ։ՄԱՅՐԻԿԸ ԱՍՈՒՄ Է․ -ՈՐ ՔԵԶ ԱՍԱՑԻ ՁՈՒՆ ՄԻ ՏԱՐ ԴՈՒ ԻՆՁ ՉԼՍԵՑԻՐ։ ԴԵ ԼԱՎ ԱՅԴ ԾԱՌԻ ՏԵՂԸ ԳԻՏԵ՞Ս ՈՐՏԵՂԻՑ ԵՍ ԲԵՐԵԼ ԱՅԴ ՁՈՒՆ։ ՏՂԱՆ ԱՍՈՒՄ Է ԹԵ ԱՅՈ, ԱՍՈՒՄ Է․- ՔՈ ՀԵՏ ՄԻ ՊԱՐԿ ԲԱՄԲԱԿ ԿՎԵՐՑՆԵՍ, ԿՏԱՆԵՍ ԿՏՆԵՍ ԱՅԴ ԾԱՌԻ ԳԼԽԻՆ։ ԱՅԴ ՀԱՎԸ ԻՐ ՁՎԻՆ ԱՄԵՆ ՕՐ ԿՓՆՏՐԻ։ ԿԳԱ ԿՏԵՍՆԻ,ՈՐ ԻՐ ԲՆԻ ՄԵՋ ԳԻՇԵՐԸ ԼՈՒՅՍ ԵՐ ՏԱԼԻՍ և ԿԻՄԱՆԱ ՈՐ ԻՐ ՁՈՒՆ Է ԿԳԱ ԿՆՍՏԻ։ ԴՈՒ ԵԼ ԿԲՐՆԵՍ։ ՄԱՅՐԸ ԻՆՉՊԵՍ ԱՍՈՒՄ Է ԱՅՏՊԵՍ ԷԼ ՏՂԱՆ ԱՆՈՒՄ Է։ ՀԱՎԸ ԳԱԼՍԻ Է և ՆՍՏՈՒՄ Է ԱՅՍ ԲԱՄԲԱԿԻ ՎՐԱ։ ՏՂԱՆ ԱՅԴ ՀԱՎԻՆ ԲՌՆՈՒՄ Է, ԲԵՐՈՒՄ և ՏԱԼԻՍ Է ԹԱԳԱՎՈՐԻՆ։ ԹԱԳԱՎՈՐԸ ՇԱՏ Է ՈՒՐԱԽԱՆՈՒՄ, ԾԱՌԱՅԻՆ ԱՍՈՒՄ Է, ՈՐ ՄԻ ԿՏՈՐ ՈՍԿԻ ՏԱ ՏՂԱՅԻՆ։ ԾԱՌԱՆ ԵԼԻ ՏՂԱՅԻՆ ՏԱՆՈՒՄ Է ՄԻԱՊՏԱԿ Է ՏԱԼԻՍ և ԱՍՈՒՄ Է, ՈՐ ՆԱ ԳՆԱ։ ՏՂԱՆ ԳԱԼԻՍ Է ՄՈՐ ՄՈՏ և ԱՍՈՒՄ Է․ — ՈՉ ՄԻ ԲԱՆ ԷԼ ՉՏՎԵՑ։ ԾԱՌԱՆ ՄՏԱԾՈՒՄ Է ԹԵ ԻՆՉՊԵՍ ԱՅԴ ՏՂԱՅԻՆ ԿՈՐՑՆԻ։ ԳՆՈՒՄ Է ԹԱԳԱՎՈՐԻՆ ԱՍՈՒՄ Է․ -ՄԻ ԾՈՎԻ ԿՂԶՈՒՄ ՇԱՏ ԳԵՂԵՑԻԿ ԱՂՋԻԿ Է ԱՊՐՈՒՄ։ ԵԹԵ ՏՂԱՆ ԱՅԴ ԱՂՋԿԱՆ ԲԵՐԻ ԿԵԶ ՏԱ ՈՉ ԿԴԱՐԴՈՏՎԵՍ, ՈՉ ԷԼ ԿԾԵՐԱՆԱՍ, ԻՆՉՔԱՆ ԿՈՒԶԵՆԱՍ ԱՅՏՔԱՆ ԷԼ ԿԱՊՐԵՍ։ ՆՈՐԻՑ ԹԱԳԱՎՈՐԸ ԿԱՆՉՈՒՄ Է ՏՂԱՅԻՆ և ԱՍՈՒՄ, ՈՐ ԳՆԱ ԱՅԴ ԿՂԶՈՒՑ ԱՅԴ ԱՂՋԿԱՆ ԲԵՐԻ։ ՏՂԱՆ ԳԱԼԻՍ Է ՄՈՐ ՄՈՏ և ՊԱՏՄՈՒՄ Է։ՄԱՍՅՐԸ ԱՍՈՒՄ Է․-ՏՂԱ ՋԱՆ ԳՆԱ ԹԱԳԱՎՈՐԻ ՄՈՏ,ԱՍԱ<< ԹԱԳԱՎՈՐՆ ԱՊՐԱԾ ԿԵՆԱ, ԵՍ ՔՈ ՀՐԱՄԱՆԸ ԿԿԱՏԱՐԵՄ, ՄԵՆԱԿ ԻՆՉ ՈՐ ՈՒԶԵՄ, ԱՅՆ ԷԼ ՊԵՏՔ Է ՏԱՍ>> ։ՏՂԱՆ ԹԱԳԱՎՈՐԻ ՄՈՏ Է ԳՆՈՒՄ և ԱՍՈՒՄ․-ԿԳՆԱՄ՝ ՄԵՆԱԿ ԻՆՉ ՈՐ ՈՒԶԵՄ, ՊԵՏՔ Է ՏԱՍ։ՄԻ ՀԱՏ ՆԱՎ ԿԿԱՌՈՒՑԵՍ,ՈՐ ԿԱՐԳԻՆ ԼՈՒՅՍ ՏԱ,ՔԱՌԱՍՈՒՆ ԹԻԱՎՈՐ ՏՂԱ,ՔԱՌԱՍՈՒՆ ԹԻԱՎՈՐ ԱՂՋԻԿ և ՆՎԱԳՈՂ, ԵՐԳՈՂ և ՊԱՐՈՂ։ ՈՒ ԱՅԴ ԱՄԲՈՂՋ ԾԱԽՍԸ ԾԱՌԱՆ ԿՎԵՐՑՆԻ ԻՐ ՎՐԱ։ ՏՂԱՆ ԱՍՈՒՄ Է ԹԵ․-ԹԱԳԱՎՈՐն ԱՊՐԱԾ ԿԵՆԱ , ԱՅԴ ՁՈՒՆ ԾԱՌԻ ՎՐԱՅԻՑ ԵՄ ԳՏԵԼ,ԲԱՅՑ ԱԾՈՂԸ ՉԳԻՏԵՄ ՕՎ Է։ ԱՍՈՒՄ Է․-ԵԹԵ ՉԳԻՏԵՍ, ՔԵԶ ԿՍՊԱՆԵՄ։ ՏՂԱՆ ԳԱԼԻՍ Է ՏՈՒՆ։ՄԱՅՐԻԿԸ ԱՍՈՒՄ Է․-ԻՆՉՈՒ ԷՐ ԿԱՆՉԵ՞Լ։ԱՍՈՒՄ Է․-ՀԱՎ ԷՐ ՈՒԶՈՒՄ։ՄԱՅՐԻԿԸ ԱՍՈՒՄ Է․ -ՈՐ ՔԵԶ ԱՍԱՑԻ ՁՈՒՆ ՄԻ ՏԱՐ ԴՈՒ ԻՆՁ ՉԼՍԵՑԻՐ։ ԴԵ ԼԱՎ ԱՅԴ ԾԱՌԻ ՏԵՂԸ ԳԻՏԵ՞Ս ՈՐՏԵՂԻՑ ԵՍ ԲԵՐԵԼ ԱՅԴ ՁՈՒՆ։ ՏՂԱՆ ԱՍՈՒՄ Է ԹԵ ԱՅՈ, ԱՍՈՒՄ Է․- ՔՈ ՀԵՏ ՄԻ ՊԱՐԿ ԲԱՄԲԱԿ ԿՎԵՐՑՆԵՍ, ԿՏԱՆԵՍ ԿՏՆԵՍ ԱՅԴ ԾԱՌԻ ԳԼԽԻՆ։ ԱՅԴ ՀԱՎԸ ԻՐ ՁՎԻՆ ԱՄԵՆ ՕՐ ԿՓՆՏՐԻ։ ԿԳԱ ԿՏԵՍՆԻ,ՈՐ ԻՐ ԲՆԻ ՄԵՋ ԳԻՇԵՐԸ ԼՈՒՅՍ ԵՐ ՏԱԼԻՍ և ԿԻՄԱՆԱ ՈՐ ԻՐ ՁՈՒՆ Է ԿԳԱ ԿՆՍՏԻ։ ԴՈՒ ԵԼ ԿԲՐՆԵՍ։ ՄԱՅՐԸ ԻՆՉՊԵՍ ԱՍՈՒՄ Է ԱՅՏՊԵՍ ԷԼ ՏՂԱՆ ԱՆՈՒՄ Է։ ՀԱՎԸ ԳԱԼՍԻ Է և ՆՍՏՈՒՄ Է ԱՅՍ ԲԱՄԲԱԿԻ ՎՐԱ։ ՏՂԱՆ ԱՅԴ ՀԱՎԻՆ ԲՌՆՈՒՄ Է, ԲԵՐՈՒՄ և ՏԱԼԻՍ Է ԹԱԳԱՎՈՐԻՆ։ ԹԱԳԱՎՈՐԸ ՇԱՏ Է ՈՒՐԱԽԱՆՈՒՄ, ԾԱՌԱՅԻՆ ԱՍՈՒՄ Է, ՈՐ ՄԻ ԿՏՈՐ ՈՍԿԻ ՏԱ ՏՂԱՅԻՆ։ ԾԱՌԱՆ ԵԼԻ ՏՂԱՅԻՆ ՏԱՆՈՒՄ Է ՄԻԱՊՏԱԿ Է ՏԱԼԻՍ և ԱՍՈՒՄ Է, ՈՐ ՆԱ ԳՆԱ։ ՏՂԱՆ ԳԱԼԻՍ Է ՄՈՐ ՄՈՏ և ԱՍՈՒՄ Է․ — ՈՉ ՄԻ ԲԱՆ ԷԼ ՉՏՎԵՑ։ ԾԱՌԱՆ ՄՏԱԾՈՒՄ Է ԹԵ ԻՆՉՊԵՍ ԱՅԴ ՏՂԱՅԻՆ ԿՈՐՑՆԻ։ ԳՆՈՒՄ Է ԹԱԳԱՎՈՐԻՆ ԱՍՈՒՄ Է․ -ՄԻ ԾՈՎԻ ԿՂԶՈՒՄ ՇԱՏ ԳԵՂԵՑԻԿ ԱՂՋԻԿ Է ԱՊՐՈՒՄ։ ԵԹԵ ՏՂԱՆ ԱՅԴ ԱՂՋԿԱՆ ԲԵՐԻ ԿԵԶ ՏԱ ՈՉ ԿԴԱՐԴՈՏՎԵՍ, ՈՉ ԷԼ ԿԾԵՐԱՆԱՍ, ԻՆՉՔԱՆ ԿՈՒԶԵՆԱՍ ԱՅՏՔԱՆ ԷԼ ԿԱՊՐԵՍ։ ՆՈՐԻՑ ԹԱԳԱՎՈՐԸ ԿԱՆՉՈՒՄ Է ՏՂԱՅԻՆ և ԱՍՈՒՄ, ՈՐ ԳՆԱ ԱՅԴ ԿՂԶՈՒՑ ԱՅԴ ԱՂՋԿԱՆ ԲԵՐԻ։ ՏՂԱՆ ԳԱԼԻՍ Է ՄՈՐ ՄՈՏ և ՊԱՏՄՈՒՄ Է։ՄԱՍՅՐԸ ԱՍՈՒՄ Է․-ՏՂԱ ՋԱՆ ԳՆԱ ԹԱԳԱՎՈՐԻ ՄՈՏ,ԱՍԱ<< ԹԱԳԱՎՈՐՆ ԱՊՐԱԾ ԿԵՆԱ, ԵՍ ՔՈ ՀՐԱՄԱՆԸ ԿԿԱՏԱՐԵՄ, ՄԵՆԱԿ ԻՆՉ ՈՐ ՈՒԶԵՄ, ԱՅՆ ԷԼ ՊԵՏՔ Է ՏԱՍ>> ։ՏՂԱՆ ԹԱԳԱՎՈՐԻ ՄՈՏ Է ԳՆՈՒՄ և ԱՍՈՒՄ․-ԿԳՆԱՄ՝ ՄԵՆԱԿ ԻՆՉ ՈՐ ՈՒԶԵՄ, ՊԵՏՔ Է ՏԱՍ։ՄԻ ՀԱՏ ՆԱՎ ԿԿԱՌՈՒՑԵՍ,ՈՐ ԿԱՐԳԻՆ ԼՈՒՅՍ ՏԱ,ՔԱՌԱՍՈՒՆ ԹԻԱՎՈՐ ՏՂԱ,ՔԱՌԱՍՈՒՆ ԹԻԱՎՈՐ ԱՂՋԻԿ և ՆՎԱԳՈՂ, ԵՐԳՈՂ և ՊԱՐՈՂ։ ՈՒ ԱՅԴ ԱՄԲՈՂՋ ԾԱԽՍԸ ԾԱՌԱՆ ԿՎԵՐՑՆԻ ԻՐ ՎՐԱ։ ԵՐԲ ՈՐ ՆԱՎՆ ՈՒ ՏՂԱՅԻ ՈՒԶԱԾՆԵՐԸ ՊԱՏՐԱՍՏ ԵՆ ԼԻՆՈՒՄ,ՏՂԱՆ ՔՇՈՒՄ Է ՆԱՎԸ ԴԵՊԻ ԿՂԶԻ,ԿԱՆԳՆԱՑՆՈՒՄ Է ՆԱՎԸ ԱՓԻՆ< ՔԱՌԱՍՈՒՆ ԹԻԱՎԱՐՆԵՐԸ ԹԱԳՆՎՈՒՄ ԷՆ, ՄՆՈՒՄ ԷՆ ԱՂՋԻԿՆԵՐԸ և ԵՐԳՈՂ ՊԱՐՈՂ ՄԱՐԴԻԿ։ԱՅԴ ՄԱՐԴԻԿ ԱՄԲՈՂՋ ՈՐԸ ԵՐԳՈՒՄ ԷՆ ՊԱՐՈՒՄ ԷՆ ՆՎԱԳՈՒՄ ԷՆ ԻՆՉՊԵՍ ՈՐ ՀԱՐՍԱՆԻՔՈՒՄ։ ՄԵԿ ՕՐ, ԵՐԿՈՒ, ԵՐԵԳ, ՄԻՆՉև ԱՅՍ ԿՂԶՈՒ ԹԱԳԱՎՈՐԻ ԱՂՋԻԿԸ ԱՍՈՒՄ Է․-ԳՆԱՆՔ ՏԵՍՆԵՆՔ ԱՅՍ Ի՞ՆՉ ԲԱՆ Է՞, ՈՐ ԱՅՍՊԵՍ ԼԱՎ ԷՆ ԵՐԳՈՒՄ և ՊԱՐՈՒՄ։ ԹԱԳԱՎՈՐԸ ԱՍՈՒՄ Է․-ՄԻ՛ ԳՆԱ , ԱՅՍ ՆԱՎԻ ՆՄԱՆԸ ԴԵՌ ՄԵՐ ԿԶԻ ՉԵՐ ԵԿԵԼ, ԻՄ ՍԻՐՏԸ ԿԱՍԿԱԾՈՒՄ Է։ԱՅՍ ԱՂՋԻԿԸ ԻՐ ՀՈՐԸ ՉԻ ԼՍՈՒՄ, ԱՅՆՔԱՆ Է ՆՐԱՆ ԵՐԳԵՐԸ և ՊԱՐԵՐԸ ԴՈՒՐ ԳԱԼԻՍ, ՈՐ ՉԻ ԴԻՄԱՆՈՒՄ, Ր ԾԱՌԱՆԵՐԻՆ ՎԵՐՑՆՈՒՄ Է և ԳՆՈՒՄ Է ՏԵՍՆԻ ԹԵ ԱՅԴ ԻՆՉ ՆԱՎ Է։ԵՐԲ ԳԱԼԻՍ ԷՆ ՆԱՎԻ ՄԵՅ ԷՆ ՄՏՆՈՒՄ, ՏՂԱՆ ՀՐԱՄԱՅՈՒՄ Է ԻՐ ՔԱՌԱՍՈՒՆ ԹԻԱՎԱՐՆԵՐԻՆ, ՈՐ ՆԱՎԸ ԹԵՔԵՆ ԴԵՊԻ ԻՐԵՆՑ ԵՐԿԻՐ։ԱՂՅԻԿԸ ՄՆՈՒՄ Է ՆԱՎԻ ՄԵՋ։ԵՐԳՈՎ ՈՒ ՊԱՐՈՎ ՀԵՏ ԷՆ ՎԵՐԱԴԱՐՆՈՒՄ։ ԱՅՍՏԵՂ ԹԱԳԱՎՈՐԻ ԱՂՅԻԿԸ ՏՂԱՅԻՆ ՀԱՐՑՆՈՒՄ Է.- ԱՅԴ ԻՆՁ ՈՐՏԵՂ ԵՍ ՏԱՆՈՒՄ, ՀԱՌՑՐԵՑ ԹԱՔԱՎՈՐԻՆ։ ԱՂՋԻԿԸ ԱՍՈՒՄ Է․ — ՏԱՐ։ ԵՐԲ ՈՐ ՀԱՍՆԵՄ ԵՆ ԹԱԳԱՎՈՐԻ ՊԱԼԱՏ, ԱՂՋԻԿԸ ԹԱԳԱՎՈՐԻՆ ՀԱՐՑՆՈՒՄ Է․ — ԹԱԳԱՎՈՐ, ԵՍ ՈՆՑ Ա, ՈՐ ՎՈՉ ԲԱՂ ՈՒՆԵՍ, ՈՉ ԾԱՌԵՐ ՈՒՆԵՍ ՔՈ ՊԱԼԱՏԻ ԱՌՋև։ ԲԱ ԿՆԻԿ ԵՍ ՈՒՆԵՆԱԼՈՒ, ԵՍ ՈՐՏԵՂ ԵՄ ՄԱՆ ԳԱԼՈՒ ԵՍ ՇՈԳԵՐԻՆ։ ԳՆԱ ՉՈՐ ՏԱԽՏԱԿ ԲԵՐ ՏՆԿԻ ՔՈ ՊԱԼԱՏԻ ԱՌՋև, ԵՍ ԼԱՑ ԿԼԻՆԵՄ, ԱՅՍ ՉՈՐ ՏԱԽՏԱԿՆԵՐԸ ԿԿԱՆԱՉԵՆ։ ԹԱԳԱՎՈՐԸ ՏԱԽՏԱԿՆԵՐ Է ԲԵՐՈՒՄ, ՏԱԽՏԱԿՆԵՐԻ ՄԻ ՄԵԾ ԱՆՏԱՌ Է ՍՏԵՂԾՈՒՄ։ ԵՍ ԱՂՋԻԿԸ ՏԱԽՏԱԿՆԵՐԻ ՎՐԱ ԼԱՑ Է ԼԻՆՈՒՄ, ՏԱԽՏԱԿՆԵՐԸ ԿԱՆԱՉՈՒՄ ԷՆ։ ԴԱՌՆՈՒՄ Է ՄԻ ԶՄՐՈՒԽՏ ԱՅԳԻ։ ԹԱԳԱՎՈՐԸ և ԻՐ ԾԱՌԱՆ ՈՒՐԱԽԱՆՈՒՄ ԷՆ,ՄՏՆՈՒՄ ԷՆ ԱՅԳԻ և ՄԱՆ ԳԱԼԻՍ։ ԱՅՍ ԱՂՋԻԿԸ ԼԱՑԸ ԹՈՂՈՒՄ Է ՈՒ ԾԻԾԱՂՈՒՄ։ ԱՂՋԻԿԸ, ՈՐ ԾԻԾԱՂՈՒՄ Է ԱՅԳԻՆ ՆՈՐԻՑ ԴԱՌՆՈՒՄ Է ՉՈՐ։ ԿՐԱԿԸ ԵՐԿԻՆՔ Ե ԱՌՆՈՒՄ։ ԱՅՆՏԵՂ ԷԼ ԹԱԳԱՎՈՐԸ և ԾԱՌԱՆ ԿՈՐՉՈՒՄ, ՄՈԽԻՐ ԷՆ ԴԱՌՆՈՒՄ: ԱՅԴ ՏՂԱՆ ՈՒ ԱՂՋԻԿԸ ԻՐԱՐ ՀԵՏ ԱՄՈՒՍՆԱՆՈՒՄ ԷՆ, ՏՂԱՆ ԼՈՒՅՏ ՏՎՈՂ ՁՈՒՆ ՏԵՂԱԴՐՈՒՄ Է ԱՂՋԿԱ ԹԱԳԻ ՎՐԱ։ ԻՆՔՆ ԷԼ Է ԹԱԳ ԴՆՈՒՄ ՈՒ ՏԱՌՆՈՒՄ ԱՅՏ ԵՐԿՐԻ ԹԱԳԱՎՈՐԸ։ ԱՅՏ ԼՈՒՅՍ ՏՎՈՂ ՁՈՒ ԱԾՈՂ ՀԱՎՆ ԷԼ Է ԱՊՐՈՒՄ ԱՅՏ ՊԱԼԱՏԻ ՄԵՋ ՈՒ ԵՐՋԱՆԿՈՒԹՅՈՒՆ Է ԲԵՐՈՒՄ ԱՅԴ ԵՐԿՐԻՆ։

Դերանունները ութ տեսակի են` անձնական, ցուցական, փոխադարձ, հարցական, հարաբերական, որոշյալ, անորոշ, ժխտական։

Որոշյալ դերանուններ
Որոշյալ դերանունները, առանց կոնկրետ անվանելու, ցույց են տալիս տվյալ դեպքում հայտնի, որոշակի անձեր, առարկաներ, հատկանիշներ, դրանց ամբողջությունը կամ ամբողջության մեջ մտնող առարկաներն ու անձերը առանձին-առանձին։ Որոշյալ դերանուններից են ամեն մի, ամեն մեկը, ամեն(ը), ամենքը, բոլոր(ը),յուրաքանչյուր(ը), յուրաքանչյուր ոք, ողջ(ը), ամբողջ(ը), համայն և այլն։ Հատկանշային իմաստով որոշյալ դերանունները չեն հոլովվում, իսկ առարկայանիշ իմաստ արտահայտողները հոլովվում են։ Դրանք հոլովվում են գոյականի նման:

Անորոշ դերանուններ
Անորոշ դերանունները ցույց են տալիս տվյալ իրադրությունում անորոշ, անհայտ անձեր, առարկաներ, հատկանիշներ առանց դրանք անվանելու։ Անորոշ դերանուններից են՝ երբևէ, ինչ-որ, ինչ-ինչ, մի, մի քանի, ինչ-որ մի, ոմն, որևէ, որևիցե, որոշ և այլն։ Առարկայնիշ անորոշ դերանունները հոլովվում են, օրինակ՝ մի քանիսը – մի քանիսի – մի քանիսին – մի քանիսը – մի քանիսից – մի քանիսով – մի քանիսում։ Ոմն դերանունն արտահայտում է հատկանշային իմաստ. նշանակում է ինչ-որ, օրինակ՝ Քեզ նամակ է ուղարկել ոմն Հարություն։ Ոմն-ը չի հոլովվում։ Ոմանք դերանունը, որը ոմն-ի հոգնակին է, անձնանիշ է և նշանակում է մի քանիսը, օրինակ՝ Ոմանք առանձնացան իրենց կատարած փայլուն աշխատանքով։ Ոմանք-ը հոլովվում է ց հոլովմամբ՝ ոմանք-ոմանց-ոմանց-ոմանց ոմանցից-ոմանցով։

Ժխտական դերանուններ

Ժխտական դերանունները ցույց են տալիս տվյալ իրադրությունում ժխտվող անձեր, առարկաներ, մասամբ էլ հատկանիշներ առանց դրանք անվանելու։ Ժխտական դերանուններն են՝ ոչ ոք, ոչինչ, ոչ մի, ոչ մեկը։ Սրանց յուրահատկությունն այն է, որ այս դերանունների հետ բայերը դրվում են ժխտական ձևերով, օրինակ՝ Ոչ ոք չհեռացավ։ Ժխտական դերանուններից ոչ մի-ն չի հոլովվում, իսկ մյուսները հոլովվում են գոյականների նման:

Առաջադրանքներ

1. Ո՞ր շարքի բոլոր դերանուններ են որոշյալ:
1. միմյանց, յուրաքանչյուր, ինչ, երբ
2. ամեն ինչ, համայն, ամեն մի, ողջ
3. որտեղ, քանի, ինչպես, ինչու
4. իրար, որերորդ, քանիսը, այլ

2.  Ո՞ր շարքի բոլոր դերանուններ են հարաբերական:
1. ով, ինչ, երբ, սույն
2. ողջ, քանի, ինչու, որ
3. որտեղ, քանի, ինչպես, ինչու
4. իրար, որերորդ, քանիսը, այլ

3. Ո՞ր շարքի բոլոր դերանուններ են ցուցական:
1. ողջ, ամբողջ, միևնույն, ամենայն
2. համայն, սույն, միևնույն, ինչ
3. այսպես, այդպես այնպես, որքան
4. սա, դա, նույնտեղ, այնչափ

4. Դո՛ւրս գրել դերանունները և խմբավորե՛լ ըստ տեսակների։ Հոլով, թիվ կամ դեմք ունեցող դերանունների դեպքում նշե՛լ դրանք։
Մկան թագավորը հրաման է տալիս, կանչում իր մոտ չղջիկին և ասում. «Ա՛յ անպիտան, դու մուկ ես, ո՞ւր ես թաքնվում, ինչի՞ տուրք չես տալիս»։ Չղջիկը բաց է անում թևերը և ասում. «Ես ինչի՞ պիտի տուրք տամ քեզ, չե՞ս տեսնում սրանք. Ես թռչուն եմ, ես որտեղի՞ մուկն եմ»։ Մկան թագավորը գրում է թռչունների թագավորին, թե այս տեսակ մի թռչուն կա. ինչի՞ դու նրանից տուրք չես վերցնում։ Թռչունների թագավորը սա որ լսում է, կանչում է չղջիկին, ասում. «Եթե թռչուն ես, մեր օրենքը ինչի՞ ես խախտում, ինչի՞ տուրք չես տալիս»։ Չղջիկը բաց է անում բերանը, ցույց տալիս ատամները և ասում. «Ես մուկ եմ, թռչունը բա ատամներ կունենա՞»։ Թռչունների թագավորը մնում է շվարած, գլուխը կորցրած։ Այսպես, չղջիկը, երկուսին էլ խաբելով, մինչև հիմա էլ իր համար հանգիստ ապրում է առանց տուրք տալու։

5. Առաջին երկու և վերջին երկու նախադասությունները դարձրո՛ւ մեկական նախադասություն, մի  նախադասություն էլ հանի՛ր և տեքստը փոխադրի՛ր երեք նախադասությամբ:
«Ալոն» աշխարհում ամենատարածված բառերից է: Այսօր դա գործածվում է հեռախոսային խոսակցությունների ժամանակ: Բայց բոլորը չեն, որ հասկանում են «ալոն»: Դա շատ ավելի հին է, քան հեռախոսը: Մինչև հեռախոսի գյուտն այդ բառը նավերի վրա է օգտագործվել՝ խոսափողով կանչերի ժամանակ: «Ալո» նշանակում է «լսում եմ»:

6. Տեքստը փոխադրի՛ր  երեք-չորս նախադասությամբ:
Կրիան ու նապաստակը վիճեցին, թե ո՛վ է ավելի արագ վազում: Քանի որ խոսքով իրար ոչինչ չկարողացան ապացուցել, որոշեցին մրցել: Հանդիպման տեղը նշեցին ու բաժանվեցին: Նապաստակը չէր կասկածում, որ ինքն իսկապես արագավազ է: Նա հույսը դրեց իր բնատուր արագավազության վրա ու ճամփեզրին պառկեց , մուշ-մուշ քնեց, որ մի քիչ հանգստանա: Իսկ կրիան հասկանում էր, որ ինքը դանդաղաշարժ է, դրա համար էլ առանց հանգստանալու վազում էր ու վազում: Այդպես նա քնած նապաստակից առաջ անցավ  ու նվաճեց հաղթողի պարգևը:
Այդպես է, երբ բնական ընդունակությունները չեն օգտագործվում, աշխատասիրությունը հաղթում է:

7. Հետևություններից ո՞րն է (որո՞նք են) համապատասխանում տեքստին: Ընտրությունդ հիմնավորի՛ր: Կարող ես նաև այլ հետևություն անել:
Արագիլին հարցրին.
— Իմաստո՛ւն հավք, ինչո՞ւ ես անվերջ մի ոտքի վրա կանգնում:
Պատասխանեց.
-Որպեսզի գոնե մի քիչ թեթևացնեմ աշխարհի բեռը:
Հետևություն
ա) Մարդիկ մեծամիտ են ու շատ կարևորում են իրենց: Նրանց թվում է, թե իրենք են տանում աշխարհի հոգսը, և իրենցից է կախված, թե աշխարհն ինչպե՛ս է ապրում:
բ) Կա մարդ, որ այնքան բարի է, աշխարհի ու մարդկանց նեղություն չտալու համար պատրաստ է «մեկ ոտքի վրա» ապրելու: Իր կյանքը կդժվարացնի, միայն թե ուրիշների համար հեշտ լինի:
գ) Ծույլ մարդիկ, իրենց բան ու գործը թողած, ամբողջ օրը կարծես աշխարհի հոգսն են հոգում:
դ)Կան պարծենկոտ մարդիկ, որոնք իրենց ամենասովորական արարքները շատ են կարևորում ու դրանք վեհ գաղափարներով բացատրում:
ե) Բոլոր մարդիկ  պիտի մեկ ոտք ունենան, որ երկրի բեռը թեթև լինի:
զ) Մարդիկ պետք է հարգեն դիմացինների սովորությունները և դրանց  վերաբերող ավելորդ հարցեր չտան, թե չէ երբեմն շատ անհեթեթ պատասխաններ կլսեն: Ամեն ինչ չէ, որ բացատրելի է:
է) Մարդիկ այնքան եսասեր ու շահամոլ  են, որ երբեք մի թռչունի չափ անգամ չեն մտածի  իրենց երկրի մասին:

1․ Ստուգի՛ր տրված բառաշարքերի բոլո՞ր բառերն են ճիշտ գրված, և սխալներն ուղղի՛ր:

Ա. Արդար, դրդել, զվարդ, արդյոք, որդի, արդյոք, բրդել, կարդալ, երդում, արդյունք, արդնանալ, վաղորդյան, շքերդ, օրիորդ :

Բ. Ընդամենը, խնդիր, շանդահարել, ընդունել, կենդանի, ընդհանուր,դադար, օդանցք, անօդևան, բացօդյա:

2․ Ա և Բ խմբերի բառերի գրությունը համեմատի՛ր: Ինչո՞ւ են Բ խմբի բառերը ն-ով գրվում:

     Ա. Ամբիոն, ամբարտավան, ամբար, ամբողջ, զամբյուղ, ըմբիշ, ամպ,    ամփոփ, ամփոփում, համբերել, ճամպրուկ, ճամփա, փամփուշտ:

     Բ. Անբուժելի, անբարյացկամ, անպարտ, անպայման,անպատրաստ, անփոխարինելի, անփույթ:

3․ Ընդգծված բառերի և բառակապակցությունների փոխարեն գրի՛ր տրված հոմանիշները:

Հայտնվի, պարզապես, գահավիժում էր, զմրուխտ, դեգերում են, վայրը, անցնելու, անընդհատ,կտրվի, կաթիլ, վառվում են, գնալ, սքանչացել էին:

Մի  անգամ Սահարայի բեդվին ցեղերի մի քանի առաջնորդներ Փարիզի մոտ մեծ ջրվեժ տեսան:Սովորական ջրվեժ էր, որ բյուրեղապակե կոթողի նման գահավիժում էր։

Բայց բեդվինները  սքանչացել էին։

Անապատում մարդիկ քանի՜օր դեգերում են ջրհորին հասնելու համար: Քանի՜ ժամ են փորում էին անընդհատ փլչող ավազը, մինչև որ փոսի հատակին ջրիկ ցեխ :

Ջրի ամենափոքրիկ կաթիլ անգամ հողի վրա վառվում են

խոտի վառ կանաչ կայծերը: Երբ մի տեղ անձրև է գալիս, ամբողջ Սահարայից մարդիկ շտապում են տեսնելու այդ տեղը:  Բեդվինները պատրաստ են հարյուրավոր կիլոմետրեր գնալ, որպեսզի տեսնեն, թե խոտն ինչպե՞ս է աճում:

Բեդվինները պարզապես չէին կարողանում այդտեղից հեռանալ: Նրանք խնդրեցին շտապեցնող հյուրընկալին.

-Սպասենք, մինչև ջուրը կտրվի :

4. Բառաշարքում առանձնացնել հոմանիշ բառերի վեց զույգ:
ա) Գոտեմարտիկ- ըմբիշ

բերկրանք-հրճվանք

կողով- զամբյուղ

ատելություն- հակատրանք

ուժ- զորություն

երաշխիք-գրավական

հրճվանք ըմբիշ, զորություն, հակակրանք, զամբյուղ, գրավական:
բ) Արահետ

թագավոր-գահակալ

անուրջ-երազանք

հարգանք-

դրախտ,

երեկո,

գահակալ

, մթնշաղ

, երազանք, կածան, եդեմ, ակնածանք:
գ) Ագահ,

ապերախտ

երկչոտ

դյութական

խարտյաշ

արդարացի,

անկուշտ, կախարդական,  երախտամոռ, շիտակ, անհամարձակ, ոսկեգույն:
դ) Բերկրանք, կարեկցանք, դեզ, խանդավառություն, իրիկնամուտ, պատնեշ,  խինդ,  կույտ, պարիսպ, խիղճ,  եռանդ, վերջալույս:
ե) Ծածուկ, համեստ, կայուն,  հիասքանչ, անմիտ, գաղտնի, խոժոռ, ամուր,  խոնարհ, ապուշ, զմայլելի, մռայլ:

5. Ստեղծագործական աշխատանք

• Առաջին ձյունը
• Ձյան փաթիլի պատմությունը
• Ձյունը իր երգն է երգում

Դասարանական

54. P=AB+BC+AC=28

55. P= AB+BC+AC=33

MN+NK+MK=41

41-33=8

56. P= X+2X+2X=55

5X=55

X=11

57. P=3X+7

7X=52-7=45

45:3=15

15+7=22

58.P= 66:11=6

6*2=12

6*4=24

6*5=30

59.P=120:15=8

Տանը