Դասարանական

Նախագծային շաբաթ, դեկտեմբերի 20-27

Առաջադրանք 6-րդ դասարան, դեկտեմբերի 12-19-ը

Առաջատրանք, 6- րդ դասարան դեկտեմբերի 6-12

Առաջադրանք, 6-րդ դասարան, նոյեմբերի 28-դեկտեմբերի 5-ը

Առաջադրանք, 6-րդ դասարան, նոյեմբերի 23-28-ը

Առաջադրանք, 6-րդ դասարան, նոյեմբերի 15-21-ը

Նոյեմբերի 8-14ի առաջադրանքներ

Նոյեմբերի 1-7ի առաջադրանքներ

Դասարանական

Առաջադրանք, 6-րդ դասարան, հեկտեմբերի 4-10-ը

Ուսումնական աշուն նախագիծ

Առաջադրանք 6-րդ դասարան, սեպտեմբերի 27-ից հոկտեմբերի 3-ը

Պատմության ամփոփում

Անհատական նախագիծ

Ավազի ժամացույց

Պատմություն

Անհատական նախագիծ

Դարեր

Դասարանական

1.Իրադարձությունները ներկայացրու ՝ ……. դար, ……..կես

Ք.ա.782

Էրեբունի — Երեան բերդաքաղաքի հիմնադրումը։

Ք.ա.776

Արգիշտիխինիլի (Արմավիր) բերդաքաղաքի հիմնադրամը Արգիշտի Ա-ի կոդմից։

Ք.ա.714

Սարգոն II-ի արշավանքը Ուրարտու։ Մուսասիրի ավերումը։

Ք.ա.827 — 825

Ուրարտուի մայրաքաղաք Տուշպայի (Վանի) հիմնադրումը Սարդարի Ա-ի կոդմից։

Ճապոնիա

Ճապոնիայում Ամանորը սկսվում է զանգերի 108 ղողանջից հետո, որոնցից յուրաքանչյուրը, ըստ ավանդության, վերացնում է մարդկային մեկ թերություն: Ճապոնացիները կարծում են, որ ծիծաղը հաջող ու երջանիկ տարվա գրավականն է, այդ իսկ պատճառով էլ նոր տարվա հենց առաջին րոպեներին լիաթոք ծիծաղում են: Ամանորյա գլխավոր զարդարանքը բամբուկներն են, որոնք համարվում են հավատարմության, հաավերժության ու երջանկության խորհրդանիշ: Լուսաբացին արևի առաջին շողերի ներքո ճապոնացիները դուրս են ելնում և սկսում շնորհավորել ու նվերներ փոխանցել միմյանց:

Իսպանյա

Իսպանացիների համար Ամանորը մեծ տոն է: Գիշերը նրանք շտապում են կենտրոնական հրապարակ, որպեսզի Ամանորը դիմավորեն գլխավոր տոնածառի մոտ: Ամանորյա ղողանջների հնչելու ընթացքում իսպանացիները պետք է հասցնեն ուտել խաղողի 12 հատիկ, որոնցից յուրաքանչյուրը խորհրդանշում է գալիք տարվա ամեն մի ամիսը: Եթե հասցնում են ուտել 12 հատիկ, ապա նրանց ամենամեծ երազանքը եկող տարում իրականություն է դառնալու: Իսպանացիները սա անում են ոչ միայն գլխավոր տոնածառի մոտ, այլ նաև տանը: Յուրաքանչյուրի տոնական ափսեի մեջ դրվում է խաղողի 12 հատիկ:

Ֆրանսիա

Ֆրանսիացիներն իսկական գուրմաններ են, ամանորին ավանդական հնդկահավն են նախընտրում։ Այստեղ հնդկահավը պատրաստում են կոնյակով։ Ամանորյա սեղանին պարտադիր ձկնամթերք են դնում, իսկ որպես աղանդեր՝ նախընտրում են շոկոլադե տորթ: Խմում են շամպայն եւ գինի:

Պետք է նշել, որ հնդկահավն ամանորյա ավանդական ուտեստ է համարվում աշխարհի մի շարք երկրներում՝ Հունաստանում, Մեծ Բրիտանիայում, Իռլանդիայում, ԱՄՆ-ում և իհարկե Հայաստանում:

https://blognews.am/arm/news/511726/inchpes-en-amanory-nshum-ashkharhi-tarber-erkrnerum.html

https://www.vas.am/news/%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80-%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84-%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%AB-%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A2%D5%A5%D6%80-%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4-%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%80%D5%B5%D5%A1-%D5%BD%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%81-%D5%A1%D5%B6%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BD-%D5%A5%D5%B6.html

Առաջադրանք 1

Հայոց թագավորությունները Ք.Ա. III դարում:

Հայոց հին վեպերը

«Վիպասանք» վիպաշարը

ՏԻԳՐԱՆ ՄԵԾ

Տիգրանը հայոց թագավորներից ամենահզորն էր, ամենախոհեմը և ամենաքաջը։ Նա պարսից Կյուրոս Մեծ թագավորի աջակիցն էր մարաց իշխանությունը տապալելիս։ Նա հնազանդեցնում ու նվաճում է հույներին, ընդարձակում Հայոց աշխարհի սահմանները։

Իր բացառիկ արիությամբ ու քաջությամբ նա բարձրացնում է հայոց ազգի հարգն ու պատիվը, և հայոց ազգը, որ մինչև այդ օտարների լծի տակ էր հեծում, դարձնում է օտարների վրա գերիշխող ու հարկապահանջ։ Նա լիացնում է Հայոց աշխարհը ոսկով ու արծաթով, թանկարժեք քարերով, շքեղ ու գունագեղ զգեստներով։ Նրա օրոք հայոց հետևակ մարտիկները դառնում են ձիավորներ, պարսավորները՝ դիպուկ աղեղնավորներ, մահակավորները զինավառվում են սուսերներով ու տեգավոր նիզակներով, անզրահ մարտիկները վահանավորվում են ու զրահավորվում։ Եվ երբ բոլոր այդ զորատեսակները ի մի էին հավաքվում, ապա նրանց շքեղ զինավառության, շողշողուն զենք ու զրահի գեթ փայլը բավական էր թշնամուն ընդմիշտ վանելու և հալածելու համար։

Նա խաղաղություն, շենություն, լիություն բերեց Հայոց աշխարհին։

Տիգրանը խարտյաշ, գանգրահեր տղամարդ էր՝ գունեղ երեսով, մեղմահայաց, թիկնեղ ու վայելչակազմ, ուտել-խմելու մեջ պարկեշտ էր ու չափավոր, խրախճանքների մեջ՝ օրինավոր, վարքուբարքով՝ ժուժկալ։

Իբրև թագավոր՝ արդարամիտ էր, արդարադատ, հավասարակշռված, ոչ լավագույններին էր նախանձում, ոչ էլ նվաստներին արհամարհում, միշտ ձգտում էր բոլորի վրա տարածել իր խնամքն ու հովանավորությունը։

—————————

* Այս շարքն ամբողջապես շարադրված է ըստ Մ. Խորենացու «Հայոց պատմության»։ «Վիպասանքը» կամ «Երգք վիպասանացը» հայ հնագույն և առաջին առասպելաբանական վեպն է, հյուսված հայոց Տիգրան, Երվանդ, Արտաշես, Արտավազդ, Տրդատ անուններով տարբեր թագավորների արարքների շուրջը՝ առասպելաբանական մոտիվներով հարակցված կամ գունավորված։

Տիգրան և Աժդահակ

Աժդահակը¹ Մարաստանի թագավորն էր և Տիգրանի դաշնակիցը։ Բայց Տիգրանը միաժամանակ դաշնակիցն էր Մարաստանի թշնամի պարսից Կյուրոս թագավորի։ Այս դաշնակցությունը շատ էր մտահոգում և անհանգստացնում Աժդահակին։ Նա ամեն անգամ հիշելով Կյուրոսի և Տիգրանի դաշնակցությունը, անհանգստանում էր, մնում էր անքուն և հաճախ իր խորհրդականներին հարց էր տալիս, թե ի՞նչ հնարներ ու միջոցներ կարելի է գտնել՝ քանդել տալու սիրո կապը պարսիկի և բազմաբյուր զորք ունեցող հայ Տիգրանի միջև։

Այս տևական մտատանջություններից ու կասկածներից ալեկոծված, մի գիշեր Աժդահակը այնպիսի երազ է տեսնում, որ ոչ արթուն ժամանակ էր աչքով տեսել և ոչ էլ երբևէ ականջով լսել։

Աժդահակը այդ երազից սարսափահար, քնից վեր է թռչում և կեսգիշերին, չսպասելով լուսանալուն, շտապ կանչում է իր խորհրդակիցներին։ Երբ խորհրդակիցները հավաքվում են, Աժդահակը տրտում ու մտահոգ, հայացքը գետնին հառած, խոր թառանչ է արձակում։ Խորհրդակիցները հարցնում են պատճառը, իսկ նա ժամերով լռում է և, ի վերջո, հեծկլտանքով նրանց պատմում իր տեսած ահավոր երազը։

— Իմ սիրելիներ,— ասում է նա,— երազումս ես մի անծանոթ երկրում էի, մի բարձրաբերձ լեռան մոտ, որի գագաթը թվում էր պատած սարսափելի սառնամանիքով։ Կարծես մեկը ասելիս լիներ, թե դա Հայկազանց երկիրն է։
Երբ ես երկար նայում էի այդ լեռանը, հանկարծ մի ծիրանազգեստ կին երևաց՝ ծածկված երկնագույն քողով, բարձր լեռան գագաթին նստած։ Կինը բարձրահասակ էր, խոշոր աչքերով, կարմիր այտերով և ծննդաբերության ցավերով էր բռնված։

Ես հիացմունքով ու ակնապիշ երկար ժամանակ նայում էի այդ կնոջը։ Հանկարծ կինը ազատվեց և բերեց երեք զավակ, երեքն էլ հասակով ու տեսքով՝ կատարյալ դյուցազաններ։ Առաջինը առյուծի վրա նստած սլացավ դեպի արևմուտք, երկրորդը՝ ընձի վրա հեծած, դիմեց հյուսիս, իսկ երրորդը վիթխարի վիշապ սանձած՝ բուռն թափով հարձակվեց մեր տերության վրա։

Այս խառն երազների մեջ մեկ էլ ինձ թվաց, թե ես կանգնած եմ իմ ապարանքի տանիքին, ուր ցայտում էին բազմաթիվ գունագեղ շատրվաններ. այնտեղ էին կանգնած նաև մեզ պսակող աստվածները՝ իրենց հրաշալի տեսքով, և ես, ձեզ հետ միասին, նրանց պատվում էի զոհերով և խնկով։ Այդ պահին հանկարծ վեր նայեցի և տեսա այն վիշապ հեծած մարդուն, որ արծվի նման վայր սլանալով հարձակվեց մեզ վրա և մոտենալով, ուզում էր կործանել մեր աստվածներին։ Այդ պահին ես կռվի մեջ մտա և այդ սքանչելի դյուցազնի հարձակումն ինձ վրա ընդունեցի։ Նախ նիզակների տեգերով սկսեցինք միմյանց մարմինները խոցել և արյան վտակներ հոսեցնել, որի հետևանքով ապարանքի արեգակնատիպ երեսը դարձավ արյան ծով։ Հետո երկար ժամանակ կռվեցինք այլ զենքերով։

Բայց զուր եմ խոսքս այսքան երկարացնում, որովհետև կռիվը վերջացավ իմ կործանումով։ Տագնապալի հուզմունքից սաստիկ քրտնել էի, քունս փախավ, և թվում էր, թե այլևս կենդանի չեմ։ Կարծում եմ, որ այս երազս ուրիշ բան չի նշանակում, քան այն, որ Հայկազյան Տիգրանի կողմից մեզ վրա անակնկալ հարձակում է սպասվում։ Ուստի խնդրում եմ ձեզ, աստվածների օգնությամբ, խոսքով ու գործով, բարի խորհրդով մեզ աջակից ու օգնական լինել։

Խորհրդակիցները բազմաթիվ օգտակար մտքեր ու խորհուրդներ են առաջարկում Աժդահակին. նա շնորհակալությամբ ընդունում է, ապա դիմելով նրանց ասում.

— Ո՛վ սիրելիներ, ձեզանից բազում հանճարեղ և իմաստուն խորհուրդներ լսելուց հետո կասեմ և իմը, որը աստվածների օգնությունից հետո, կարծում եմ, լավագույնն է և օգտակարը։ Թշնամիներից

————————-

¹ Աժդահակը իրանական առասպելաբանության չար վիշապն է՝ Աժի Դահական։ Աժի նշանակում է իժ, օձ, վիշապ, որի դեմ կռվում է ամպրոպի աստված Թրայետաոնան։ «Շահ-Նամեում» Աժի Դահական հանդես է գալիս իբրև օտար բռնակալ թագավոր՝ Զոհակ անունով, որի դեմ կռվում, հաղթում և որին շղթայում է Հրուդենը։ Այս առասպելական վիշապ Աժի Դահական հայոց հին վեպում դարձել է Մարաստանի թագավոր, որին հաղթում և սպանում է Տիգրանը։

զգուշանալու, նրանց մտադրությունը գուշակելու և նրանց կործանելու համար առհասարակ լավագույն ձևը սիրո միջոցով դավելն է։ Եվ քանի որ այդ միջոցն այժմ անհնարին է գործադրել գանձերով կամ կեղծ ու պատիր խոսքերով, ապա, կարծում եմ, որ Տիգրանի դեմ որոգայթ լարելու ամենահարմար ձևը նրա քրոջը՝ գեղեցկագույն և խոհեմ Տիգրանուհուն, կնության առնելն է։ Մեր խնամիական կապերը նախ լայն հնարավորություն կընձեռեն ազատ ու համարձակ երթևեկության, ապա և Տիգրանի մտերիմներին գանձերով ու պատվի խոստումներով կաշառելու, որպեսզի նրանք կամ թաքուն սպանեն Տիգրանին, կամ էլ նրան լքելով մատնեն մեր ձեռը, իբրև մի անզոր տղայի։

Բարեկամներն այս խորհուրդը իմաստուն համարելով, անցնում են գործի։ Աժդահակը իր խորհրդակիցներից մեկին մեծ գանձ է տալիս և ուղարկում Տիգրանի մոտ հետևյալ նամակով.

«Քո եղբայրությունը գիտե, որ աշխարհում ոչ մի բան այնքան օգտակար չէ, քան աստվածների պարգևած սերն ու միաբանությունը, մանավանդ իմաստունների և հզորների միջև։ Այդ դեպքում դրսից խռովություններ չեն ծագի, ծագելու դեպքում էլ՝ իսկույն կընկճվեն, իսկ ներքին խռովությունները կհալածվեն, որովհետև դրսից նպաստող չի լինի։ Բարեկամությամբ պայմանավորված այս շահավետ օգուտը նկատի առնելով, ուզում եմ առավել խոր ու հաստատուն դարձնել սերը մեր միջև, որպեսզի երկուսս էլ ապահով զգալով՝ հաստատուն և ամբողջական պահենք մեր տերությունները։ Այդպես էլ կլինի, եթե դու ինձ կնության տաս քո քրոջը՝ Հայոց մեծ օրիորդ Տիգրանուհուն։ Եվ եթե համաձայնես, ապա նա կդառնա թագուհիների թագուհի։ Ողջ եղիր, մեր թագակից և սիրելի եղրայր»։

Պատգամավորը գալիս է Տիգրանի մոտ, հանձնում նամակը։ Տիգրանը համաձայնում է իր գեղեցիկ քրոջը՝ Տիգրանուհուն, կնության տալ Աժդահակին։ Տիգրանն անտեղյակ իր դեմ նյութվող խարդավանքին, քրոջն արքայավայել ուղարկում է Մարաստան։ Աժդահակն ամուսնանում է Տիգրանուհու հետ և նրան իր կանանց մեջ առաջինն է դարձնում։ Պատճառը ոչ միայն իր նենգ մտադրությունն էր, այլև Տիգրանուհու անչափ գեղեցկությունը։

Աժդահակը Տիգրանուհուն տիկնության կարգի մեջ է հաստատում և իր թագավորության մեջ ամեն ինչ կատարում նրա կամքով ու ցանկությամր, հրամայում է անգամ, որ բոլորը Տիգրանուհու հրամանին ենթարկվեն և ամեն ինչ կատարեն նրա ուզածի պես։

Աժդահակն այնուհետև սկսում է մեղմ շողոքորթությամբ Տիգրանուհուն տրամադրել եղրոր դեմ։

— Դու տեղյակ չես, — ասում է Աժդահակը,— որ քո եղրայր Տիգրանը կնոջ՝ Զարուհու դրդմամբ, նախանձում է քեզ Արյաց¹ տիկին դառնալուդ համար։ Այս նախանձի հետևանքը կլինի իմ մահը, որից հետո Զարուհին ինքը կդառնա Արյաց վրա տիկին և աստվածուհիների տեղը կգրավի։ Այժմ ամեն ինչ քեզնից է կախված, կա՛մ պիտի լինես եղբայրասեր և հանձն առնես մեր խայտառակ կործանումը Արյաց առաջ, կամ քո բարին գիտակցելով, մի օգտակար խորհուրդ խորհես մեր ապագայի մասին:

Աժդահակի այս նենգ խոսքերի տակ թաքնված էր նաև մի սպառնալից ակնարկ, որ եթե Տիգրանուհին իր կամքի համաձայն չգործի, ապա նա կսպանվի։ Իսկ խորագետ Տիգրանուհին լավ կռահելով ամուսնու դավադիր մտադրությունը, մեղմ ու սիրալիր խոսքերով հանգստացնում է Աժդահակին, միաժամանակ մտերիմների միջոցով շտապ հայտնում եղբորը նրա դեմ նյութվող դավաճանության մասին։

Աժդահակն այնուհետև անցնում է իր խարդավանքի իրագործմանը։ Նա պատգամավորներ է առաքում Տիգրանի մոտ, առաջարկելով բարեկամական տեսակցություն՝ իրենց երկու պետությունների սահմանագլխին։ Այդ անձնական հանդիպումը Աժդահակը պատճառաբանում էր խիստ գաղտնի և կարևոր գործի անհրաժեշտությամբ, որն իբրև թե հնարավոր չէր հայտնել նամակով կամ պատվիրակների միջոցով։

Տիգրանը նախապես տեղյակ լինելով Աժդահակի նենգ դիտավորությանը, նամակով բացահայտ գրում է նրա հոգում թաքցրած խարդախ խորհուրդների մասին։ Երբ այս ձևով ամեն ինչ րացահայտվում

—————————-

¹ Արիներ կամ արիացիներ էին կոչվում վաղնջական իմաստով՝ հնդկական և իրանական ցեղերը միասին վերցրած, առավել ուշ առումով՝ իրանական ցեղերը միայն։ Քանի որ մարերը (մեդացիները) ևս իրանական ցեղեր էին, ուստի այստեղ այդ վերջին առումով է գործածված։ Հետևաբար Արյաց տիկին, նշանակում է իրանական (այդ թվում նաև մարական) տիկին, այսինքն` մարաց թագուհի։

է, Աժդահակի համար այլևս անհնար է դառնում որևէ խորամանկությամբ կամ պատրվակով իր չար խորհուրդը քողարկել։ Եվ երկու տերությունների միջև ծայր է առնում լարված թշնամություն։

Տիգրանը սկսում է նախապատրաստվել պատերազմի։ Նա Կապադովկիայի սահմաններից, Վրաց և Աղվանից աշխարհներից, Մեծ ու Փոքր Հայքից հավաքում է իր ընտիր զորագնդերը և իր ամբողջ զորությամբ, սքանչելի զինավառված՝ դիմում մեդացոց կողմերը։

Ահագնացող վտանգը հարկադրում է Աժդահակին ևս զորքերի մեծ բազմությամբ ելնել պատերազմի Հայկազունի Տիգրանի դեմ։ Բայց Տիգրանը քրոջ Մարաստանում գտնվելու աատճառով պատերազմն առայժմ չի սկսում։ Այս լարված հակառակությունը տևում է մոտ հինգ ամիս, այդ ընթացքում Տիգրանին հաջողվում է իր սիրելի քրոջը՝ Տիգրանուհուն, հնարամտությամբ փրկել և ազատել Աժդահակի ձեռից։ Երբ այդ բանը հաջողվում է, Տիգրանը սկսում է պատերազմը։
Կռիվը տևում է բավական երկար, որովհետև քաջերը քաջերի հանդիպելով՝ մեկը մյուսին դյուրությամր թիկունք չէր դարձնում։ Կռվին վերջ է տրվում միայն այն ժամանակ, երբ քաջամարտիկ նիզակավոր Տիգրանը դեմ առ դեմ հանդիպում է Աժդահակին։ Տիգրանն իր երկար նիզակով այնպես է հարվածում Աժդահակի կրծքին, որ երկաթե ամուր զրահը ջրի պես ճեղքելով, նրան շամփրում է նիզակի լայնաթև տեգին, և երբ նիզակը դուրս է քաշում՝ Աժդահակի թոքի կեսը մնում է զենքի ծայրին։

Կռիվն ավարտվում է Տիգրանի փառահեղ հաղթանակով։ Կռվից հետո Տիգրանը Տիգրանուհուն մեծ բազմությամբ և արքայավայել ուղարկում է իր անունով կառուցած Տիգրանակերտ քաղաքը և հրամայում շրջակա գավառները դնել քրոջ ծառայության տակ։

Հետագայում Տիգրանուհու սերնդից է սկիզբ առնում այս կողմերում հայտնի «Ոստան ազատության» կոչված արքայազարմ ազնվական դասակարգը։
Իսկ Աժդահակի առաջին կնոջը՝ Անույշին, և Աժդահակից սերված բազմաթիվ պատանիների ու աղջիկների, գերիների բազմությամբ հանդերձ, ավելի քան տասը հազար մարդ, Տիգրանը Մարաստանից բերում, բնակեցնում է Մասիսի արևելյան փեշերին՝ մինչև Գողթն գավառի սահմանները, Նախճավանի ամրոցի դիմաց։ Այդ բնակավայրերն են Տամբատ, Ոսկիողա, Դաժգույնք և Երասխի ափին գտնվող այլ դաստակերտներ, որոնցից մեկն էլ Վրանջունիքն է։

Տիգրանը մարացիներին է թողնում նաև գետի մյուս ափին գտնվող Խրամ, Ջուղա և Խորշակունիք ավանները և մինչև Նախճավանի ամրոցն հասնող ամրողջ դաշտը։ Անույշին, իր զավակներով հանդերձ, Տիգրանը խաղաղ բնակեցնում է Մասիս լեռան փեշի երկրաշարժից առաջացած փլվածքի վերջում և նրանց տրամադրում սպասավորներ։

Առաջադրանք

Համառոտ վերաշարադրել առասպելը, համեմատել, համադրել, գտնել անճշտություններ/«Վիպասանք» վիպաշարը, կարդալուց հետո/:

Աղբյուրներ՝

Տիգրան Երվանդյան

Տիգրան և Աժդահակ

Համեմատել Երվանդ Սակավակյացին և Տիգրան Երվանդյանին:

Ներկայացնել Քսենոփոնի հաղորդած տեղեկությւոնները Հայաստանի մասին:

Երվանդ Սակավակյացի օրոք հայաստանը պարտվել է և եղել է Աժդահակի գերիշխանության տակ, նրան վճարել է հարկեր, իսկ Տիգրան Երվանդյանը ոչ թե ինքն է վճարել հարկեր և եղել ուրիշի լծի տակ այլ ինքն է լուծ դրել Մանրաստանի վրա և պայքարել Աժդհակի դեմ։ Տիգրան Երվանֆյան եղել է ավելի քաջ, անվախ և պայքարել է իր հայրենիքի սահմանները մաեծացնելու և հզորացնելու համար, իսկ Երվանդ Սակավակյացը եղել է ավելի թույլ և հավանաբար այդ պատճառով ավելի քիչ է թագավորել։ Տիգրան Երվանդյանը Երվանդ Սակավակյացի որդին է և ավելի հզոր թագավոր է եղել քան հայրը։

Ներկայացնել Քսենոփոնի հաղորդած տեղեկությւոնները Հայաստանի մասին:

Այնտեղ (Հայաստանում) կային նաև ցորեն ու գարի և ընդեղեն և կրատերների (կավե անոթ) մեջ գարուց պատրաստված գինի, որի երեսին լողում էին գարու հատիկներ. կրատերների մեջ կային նաև եղեգներ՝ մեծ ու փոքր, առանց ծնկի։ Ծարավելու դեպքում մարդ պետք է այդ եղեգի ծայրը բերանին դներ ու ծծեր։ Եվ այն շատ թունդ էր, եթե ջուր չխառնեին, իսկ սովոր մարդու համար շատ ախորժելի ըմպելիք էր։

Առաջադրանք 1

1. Որտե՞ղ էր տեղակայված Էլամը։ Ո՞րն էր այդ պետության մայրաքաղաքը։

Իրանական սարահարթի հարավում տեղակայված էր Էլամը։ Շոշն էր այդ պետության մայրաքաղաքը։

2. Արիական ցեղերը որտեղի՞ց են ներթափանցել Իրան։ Ին՞չ է նշանակում արիացի։

Արիական ցեղերը Հայկական լեռնաշխարհից ներթափանցեցին Իրան։ Արիացի նշանակում է ազնվազարմ։

3. Որտե՞ղ էին ապրում մարական ցեղերը։ Մարերը ե՞րբ ստաղծեցին միավորված պետություն։

Իրանի հյուսիսում էին ապրում մարական ցեղերը։ Ք․ա․ VIII դարում Մարերը ստեղծեցին միավերված պետություն։

4. Պարսիկների առաջնոր Կյուրոսը ե՞րբ նվաճեց Մարաստանը։

Պարսիկների առաջնոր Կյուրոսը նվաճեց Մարատանը Ք․ա․ 550թ․

5. Ի՞նչ նպատակ էր դրել իր արջև Կյուրոսը։ Թվարկե՛ք նրա նվաճած երկրները։

Կյուրոսն իր առաջ նպատակ էր դրել նվաճելու աբողջ առաջաոր Ասիան։ նրա նվաճաջ երկիրներն էին Բաբելոնը և Լիդիաի Թագաորությունը։ԶՔ

6. Ո՞ր երկրները ապստամբեցին Դարեհ 1-ի դեմ։

Դարեհ 1-ի դեմ ապստամպեցին նվաճված երկրները՛ Բաբելոնը, Մարաստանը, Էլամը և մյուսները։

7. Թվարկե՛ք Դարեհ 1-ի իրականացրած վերափոխումները։ Ի՞նչ նշանակություն ունեցան նրանք։ Դարեհը մի շարք բարեփոխումներ կատարեց։ Նա իր տերությունը բաժանեց մարզերի՛ սատրապությունների։ Դրանցում նա կառավարիչներ նշանակեց իր ազգականներին և մերձավորների, որոշ երկրներում’ նաև տեղական արքայատոհմերի ներկայացուցիչների։ Բոլոր մարզերի համար սահմանվեցին հարկեր

8. Ո՞ւմ օրոք է կառուցվել Արքայական ճանապարհը, որքա՞ն էր երկարությունը ։ Քարտեզի վրա ցո՛ւյց տվեք այդ ճանապարհը այն անցնո՞ւմ էր Հայաստանի տարածքով

Դարեհ 1-ի օրոք է կառուցվել Արքայական ճանապարհը, 2500 կմ էր։

9. Բնութագրեք Աքեմենյան տերությունը։

Աքեմենյան պետությունը համաշխարհային տերություն էր։ Այն ներառել էր ամողջ Առաջավոր Ասիան։ Ժամանակի ընթացքում այնտեղ ապրող ժողովուրդների մոտ սկսեցին ձևավորվել ընդհանրություններ կյանք բոլոր բնագավառներում։ Տարբեր ժողովուրդների միջև ընդլայնվեցին տնտեսական և մշակույթային կապերը։ Միևնույն աստվածներին երկրպագում էին տերություն տարբեր շրջաններում։ Աքեմենյան տերությունը գոյություն ունեցավ մինչև Ք․ա․ IV դ․ վերջերը, կործանվեց Ալեքսանդր Մակեդոնանցու կողմից։

Առաջադրանք 1

Առաջադրանք 

1.Պատմիր Խեթական պետության,  Միտանի պետության մասին:Հիմնավոր Խեթական պետութան հզորացման ժամանակաշրջանը:

Խեթական պետություն, Միտանի

Խեթական պետություն, Խատտի, Հաթի, հնագույն պետություն Փոքր Ասիայում։ Ստեղծվել է մ.թ.ա. մոտ XVIII դ. 1-ին կեսին, երբ Կուսսարա քաղաքի առաջնորդ Անիտտան միավորել է խեթերի քաղաք-պետությունները, գրավել Նեսան, Հատտուսան։ Մ.թ.ա. XVIII դ. 2-րդ կեսին Լաբարնան դարձել է թագավոր և սկզբնավորել խեթական պետությունը։ Նրա անունը հետագայում դարձել է խեթական թագավորների տիտղոս։ Խեթական պետությունը մոտավորապես ընդգրկել է Հալիս գետի ավազանը։

Խատտուսիլի I, Մուրսիլի I և Տելիպինու թագավորները ընդլայնել են խեթական պետության սահմանները՝ ընդգրկելով Փոքր Ասիայի մի շարք այլ շրջաններ։ Մուրսիլի I գրավել է Բաբելոնը և Հալաբը կողոպտելով ժամանակի այդ խոշոր քաղաքները։ Մուրսիլի I-ի մահից հետո սկսվել է գահակալական պայքար, որին վերջ է տվել Տելիպինուն։ Մ.թ.ա. XVI դ. սկսվել է խեթական պետության պատմության մի շրջան։ Ենթադրվում է, որ այս շրջանում խեթական պետությունում ուժեղացել է Խուռիների ազդեցությունը։ Մ.թ.ա. XV դ. վերականգնվել է խեթական պետությունը (Նոր թագավորություն, մ.թ.ա. XV — XII դդ.), որն ընդգրկել է համարյա ամբողջ Փոքր Ասիան, Հայկական լեռնաշխարհի արևմտյան շրջանները և Հյուսիսային Ասորիքը։ Խեթական թագավորներն իրենց արշավանքների ժամանակ ընդհարվել են Հայասայի հետ (Թուդխալիա III-ի արշավանքները, Հայասայի «թագավոր» Անիայի և Մուրսիլի II-ի միջև պատերազմները), կնքել պայմանագիր (Սուպիլուլիումա I-ի և Հայասայի «թագավոր» Հուկկանայի միջև)։ Սուպիլուլիումա I բազմիցս արշավել է Եգիպտոսի վրա և խլել Ասորիքի մի շարք շրջաններ, իրեն ենթարկել Միտաննին, հուռիններին։ Մ. թ. ա. XII դ. 2-րդ քառորդին Փոքր Ասիա ներխուժած թրակա-փռյուգիական ցեղերը կործանեցին խեթական պետությունը։

Խեթեր.ժողովուրդ, որը երկրպագում էր երկգլխանի արծվին

2.Պատմիր փյունիկեցիների, նրանց ձեռքբերումների մասին:

Առեղծվածային Փյունիկիան: Առաջին ծովային տերությունը:

«Փյունիկյան պետությունները»/նշված աղբյուրից ընտրել մեկ թեմա ,կարևոր հատվածները թարգմանել,

Փյունիկյան պետությունները

Փյունիկեցիները կրում էին լայն երկար շապիկ մինչև կրունկներ, սովորաբար ոչ գոտիավորված։ Ոտքերին կոշիկներ կամ սանդալներ ունեին։ Կանայք քայլում էին նույն զգեստներով, միայն ավելի կարճ՝ մինչև ծնկները։ Ի տարբերություն տղամարդկանց, նրանք կապում էին գոտի, երբեմն նույնիսկ երկու: Թե՛ տղամարդկանց, թե՛ կանացի հագուստները ծալքավոր էին, ասեղնագործված և բավականին վառ՝ այն զարդարված էր տարբեր գույների գծերով, այդ թվում՝ հայտնի փյունիկյան մանուշակագույնով։ Շատ հաճախ հագուստը զարդարում էին ասեղնագործությամբ։ Նրանք նաև զարդեր էին սիրում։ Ստելների արձանիկների և ռելիեֆների վրա տեսանելի են ականջօղեր, վզնոցներ, մատանիներ, ապարանջաններ։ Արիստոտելը հայտնում է, որ կարթագենցիները կրում էին այնքան մատանիներ, որքան մասնակցել էին արշավներին։ Մի տեսակ զարդարանք էին մատանիները, որոնք կրում էին քթի մեջ։

Փյունիկեցիների համար գլխարկը պարտադիր էր։ Կանայք սովորաբար գլխավերեւում կրում էին դիադեմ, իսկ տղամարդիկ՝ կոնաձեւ գլխարկներ կամ բարձր գլանաձեւ գլխարկներ՝ առանց եզրերի։

3.«Դրվագներ Ասորեստանի պատմության էջերից»

Ասորեստանի վերելքը

Ասորեստան նաև անվանում են Ասորական կայսրություն, եղել է Սեմական լեզվով խոսող գլխավոր միջագետքյան թագավորությունը և կայսրությունը Հին Մերձավոր Արևելքում  և Լևանտում։ Այն որպես պետություն ստեղծվել է մ.թ.ա. մոտ 25-րդ դարում Աշուր քաղաք պետությունից և գոյատևել է մինչև կործանումը մ.թ.ա. 612 թվականից մ.թ.ա. 609 թվականները ընկած ժամանակահատվածում։ Մ.թ.ա. յոթերորդ դարի վերջից մինչև մ.թ. յոթերորդ դարերի սկիզբը այն եղել է որպես աշխարհաքաղաքական միավոր, որի մեծ մասը եղել է օտարերկրյա տերությունների տիրապետության տակ, չնայած մեծ թվով Նեռասորական պետություններ հզորացան տարբեր ժամանակներում, օրինակ՝ Պարթևական և Սասանյական կայսրություններ , որոնց ժամանակ Ասորեստանը դարձավ Արևելյան եկեղեցու բնօրրանը։

4.«Բաբելոնի վերելքն ու անկումը»

Բաբելոն

Բաբելոնի նոր թագավորությունը

Համուրապի թագավորի օրոք (մ․թ․ա․ 1792–1750) Միջագետքի մեծ մասը միավորվել է Բաբելոնի տիրակալության ներքո։ Մ․թ․ա․ 18-րդ դարի երկրորդ կեսից զանգվածաբար Բաբելոն են թափանցել քասիտական ցեղեր, որոնք անկման են հասցրել նրա ստրկատիրական ծաղկուն պետությունը և հիմնել իրենց տիրապետությունը (մ․թ․ա․ 1518-1204)։ Քասիտական տիրապետության անկումից հետո Բաբելոնը ժամանակավոր վերելք է ապրել նոր դինաստիայի ներկայացուցիչ Նաբուգոդոնոսոր I-ի օրոք, որը ետ է մղել հարևան Ասորեստանի և Էլամի ոտնձգությունները, պահպանել երկրի անկախությունն ու հզորությունը։

Նաբուգոդոնոսոր I-ից հետո Բաբելոնի կենտրոնական իշխանությունը թուլացել է։ Այնուհետև Բաբելոնը բազմիցս ենթարկվել է Ասորեստանի կողոպտչական արշավանքներին ու նվաճումներին։ Մ․թ․ա․ 732 թվականից Բաբելոնը ենթարկվել է Ասորեստանի տիրապետությանը՝ ունենալով ձևական ինքնուրույնություն։ Մ․թ․ա․ 10-7-րդ դարերում պահպանել է տնտեսական հզորությունը, երբեմն էլ ձեռք բերել քաղաքական անկախություն։ Մ․թ․ա․ 626 թվականին Բաբելոնի կուսակալ Նաբոպալասարը Ասորեստանից անկախացել է և հռչակվել թագավոր։ Ասորեստանի անկումից հետո Բաբելոնի թագավորությունը (պատմագրության մեջ կոչվում է Նոր Բաբելոնյան կամ Քաղդեական) եղել է Առաջավոր Ասիայի հզոր տերություն։ Նաբոպալասարի որդին և հաջորդը՝ Նաբուգոդոնոսոր II-ը (իշխել է մ․թ․ա․ 604– 562), մ․թ․ա․ 597-ին հաղթել է Հուդայի

թագավոր Հովակիմին, մ․ թ․ ա․ 586-ին գրավել Երուսաղեմը, հրեաների զգալի մասին բռնությամբ գաղթեցրել Բաբելոն։

5.«Ցին կայսրության հաջողություններն ու ձախողումները»

«Հին Չինաստան, Մեծ կայսրության պատմությունը»

«Ցին կայսրություն»

«Հնագույն քաղաքակրթություն»

Առաջադրանք 2/

Սիրելի սովորողներ այս կետերից ընտրել մեկ թեմա այդ թեմայի շուրջ կատարել մեկ էջի սահմանում ուսումնասիրություն:

6.«Արիական քաղաքակարթություն»

«Ովքեր էին արիացիներն իրականում»

7.«Ճապոնական քաղաքակրթության գաղտնիքները»

«Ճապոնիայի մասին»/տեսանյութ/

Հարցեր/Այս աշխատանքը կատարեն ռուսերեն լեզվին լավ տիրապետող սովորողները, Հղում, էջ 52-60/

• Ճապոնիայի աշխարհագրական դիրքը որքանով է ազդել

Ճապոնական քաղաքակրթության ձևավորմանըը:

• Ի՞նչ է փոխառել Ճապոնիան Չինաստանից տնտեսական, սոցիալ-քաղաքական , մշակութային ոլորտներից:
• Ի՞նչ տեղ է գրավում գեղագիտական ​​սկզբունքը ճապոնական մշակույթում։
• Ինչպե՞ս կարող եք բացատրել այն փաստը, որ ժամանակակից ճապոնական հասարակությունը ամենահանդուրժողներից մեկն է:
• Ի՞նչ դեր է խաղում ավանդապաշտությունը ժամանակակից Ճապոնիայում:
• «Ճապոնական ոգի – արևմտյան տեխնոլոգիա» – բացատրեք այս ճապոնական կարգախոսը.

8.«Հին Հնդկաստանի պատմության էջերից»

Հնդկաստան

Հին Հնդկաստան

Առաջադրանք 1

  Գրել փոքրիկ ստեղծագործական շարադրություն «Իմ մեկ օրը ………….  օրոք» թեմայով/ինքներդ եք որոշում որ արքայի օրոք եք ուզում ապրել/ :

«Իմ մեկ օրը Արգիշտի Ա-ի օրոք»

Ես ուզում էմ ապրեմ մի օրով Արգիշտի Ա-ի օրոք, որովհետև նա հասել է զանազան նվաճումների և հաղթանակների։ նրա գահակալության հենց երկրորդ տարին (Ք.ա. 785 թ) խիստ հագեցած էր հայկական երկրամասերի միավորման գործի շարունակմանն ուղղված ձեռնարկումներով։ Այդ նպատակով նախ նա իր թագավորությանն է միավորում Դիաուխի Տայքը, որը հարուստ էր մետաղահանքերով։ Արգիշտի Ա-ն նմանապես ներառում էթիունյան դաշնության երկրամասերը և հարևան տարածքները։ 

Կատարել փոքրիկ ուսումնասիրություն այս թեմաների շուրջ/ Աղբյուրները ինքներդ եք փնտրում,հաջողությամբվերջում անպայման նշում:

«Էրեբունի քաղաքի վաղեմի պատմությունը»

Էրեբունին ուրարտական բերդաքաղաք էր` ներկայիս Երևանի տարածքում։ Այն մեկն էր Ուրարտու պետության հյուսիսային սահմանի երկայնքով կառուցված մի քանի քաղաք-ամրոցներից, ինչպես նաև կարևորագույն քաղաքական, տնտեսական և մշակութային կենտրոններից։ Ընդունված է համարել, որ Երևան քաղաքի անունը ծագում է Էրեբունի անունից։

Էրեբունին Ք. ա. 782 թ. հիմնադրել է ուրարտական թագավոր Արգիշտի Ա-ն (մոտ 785-753 թթ.)` Արաքս գետի հովտին նայող Արին-բերդ բլրին` իբրև թագավորության հյուսիսային սահմանների ռազմաստրատեգիական կենտրոն և թագա¬վորանիստ։ Գրավելով ներկայիս Երևանից դեպի հյուսիս և Սևանա լճից արևմուտք ընկած տարածքները (ուր այժմ Աբովյան քաղաքն է)` Արգիշտին կառուցում է Էրեբունի քաղաքը` շինարարական աշխատանքներում ներգրավելով բազմաթիվ գերիների` թե կանանց և թե տղամարդկանց։

1950 թ. աշնանը Կոնստանտին Հովհաննիսյանի ղեկավարած հնագիտական արշավախումբը Արին-բերդում հայտնա¬բերեց Արգիշտի թագավորի հրամանով արված սեպագիր մի արձանագրություն` նվիրված Էրեբունի քաղաքի հիմնա-դրմանը։ Արձանագրության մեջ ասվում է.

«Խալդի աստծո զորությամբ Արգիշտին` Մենուայի որդին, այս անառիկ ամրոցը կառուցեց և անվանեց Էրեբունի` ի հզորություն Բիայնիլի (Ուրարտու) երկրի և ի սարսափ թշնամի երկրների։ Արգիշտին ասում է` հողը ամայի էր, ձեռնարկեցի այստեղ հզոր գործեր։ Խալդի աստծո զորությամբ Արգիշտին` Մենուայի որդին, թագավոր է հզոր, թագավորը Բիայնիլի երկրի, կառավարիչը Տուշպա քաղաքի»։

Եվս երկու նմանատիպ սեպագրեր հայտնաբերվել են քաղաքի միջնաբերդում։ Ուրարտական պետության մայրա¬քաղաք Տուշպայում (այժմ` Վան) թողած մեկ այլ արձանա¬գրություն վկայում է, որ Արգիշտին Խաթե և Ծուփանի երկրներից իր նոր քաղաք Էրեբունիում 6600 գերիներ է վերաբնակեցրել։

Էրեբունին եղել է ուրարտական խոշոր ռազմաստրատե-գիական կենտրոններից մեկը, որտեղից Արգիշտի Ա-ն և նրա հաջորդները արշավել են դեպի երկրի հյուսիսարևելյան շրջանները։ Արշավանքների ժամանակ ուրարտական թագավորները բնակվում էին Էրեբունիում` շարունակելով բերդի ամրակայման աշխատանքները։ Սարդուր Բ և Ռուսա Ա արքաները նույնպես էրեբունին վերածեցին դեպի հյուսիս ուղղված նվաճողական ռազմարշավների հենա¬կետի։ Շարունակական պատերազմները հյուծեցին Ուրարտական թագավորությունը, և այն կործանվեց Ք. ա. 6-րդ դ. սկզբին` անընդմեջ պատերազմների հորձանուտում։

Այնուհետև այս տարածքը հայտնվեց Աքեմենյանների տիրապետության ներքո։ Էրեբունին, իհարկե, չկորցրեց իր կարևոր ռազմաստրատեգիական դերն ու նշանակությունը` վերածվելով Հայկական լեռնաշխարհում կազմավորված 18-րդ սատրապության վարչական կենտրոնի։

Չնայած օտարազգի նվաճողների բազմաթիվ արշավանք-ներին` քաղաքը երբեք ամբողջովին չամայացավ և հետագա դարերում շարունակաբար վերաբնակեցվելով` հարատևեց մինչ օրս` այսօր արդեն աշխարհին ներկայանալով որպես քաղաքամայր Երևան։ 2018-ին կտոնվի Էրեբունի-Երևանի հիմնադրման 2800-ամյակը։

http://www.armenianheritage.org/hy/monument/Erebuniexcavation/1144

Վանի թագավորության պետական կրոնը

Վանի թագավորության կրոնն ուսումնասիրելու համար կան երկու հիմնական աղբյուրներ` սեպագիր արձանագրությունները և պատկերազարդ հուշարձանները:Սեպագիր արձանագրությունների հաղորդած տեղեկությունները սահմանափակ են. դրանցում հայտնվում են Աստվածների անունները, պատմվում է տաճարների կառուցման մասին, և թվարկվում են զոհաբերությունները:Բուն կրոնական բնույթի այնպիսի տեքստեր, ինչպիսիք են առասպելները, աղոթքները, մոգական հմայությունները, համարյա թե հայտնի չեն: Պաշտամունքային առարկաներն ու պատկերները լրացնում են գրավոր աղբյուրների տեղեկությունները:Վանի թագավորության դիցարանում կենտրոնական տեղ է գրավում Խալդի(Հալդի) Աստվածը: Նա գերիշխող դիրք ուներ և համարվում էր Երկրի ու թագավորի հովանավոր Աստվածը:Սեպագիր արձանագրություններում, որոնք պատմում են տաճարների շինարարության և նախատեսվող զոհաբերությունների մասին, Խալդիից հետո հիշատակվում են Թեյշեբա և Շիվինի Աստվածները: Նրանք միասին առանձնանում են մյուս աստվածների շարքից և կազմում են Աստվածների գերագույն երրորդությունը: Խալդին պատկերվում էր ռազմիկի կերպարանքով: Նա օրհնում էր թագավորին արշավանքի մեկնելիս և օգնում նրան հաղթելու թշնամուն: Խալդի Աստծու կինը դիցարանի գլխավոր Աստվածուհի Արուբանին էր: Մհերի դռան արձանագրությունում թվարկվում են Վանի թագավորության Աստվածների անունները և նրանց մատուցվող զոհաբերությունները (ցուլեր,կովեր, ոչխարներ, այծեր, զենքեր, գինի և այլն):Աստվածները պատկերվում էին մարդու կերպարանքով, սակայն կարելի է հանդիպել նաև կենդանիներին ու թռչուններին բնորոշ առանձին բաղադրիչների: Դրանք հին տոտեմական պատկերացումների արտացոլում են:Վանի արքաների յուրաքանչյուր արշավանք սկսվում էր արարողությամբ, որի ժամանակ արքան աղոթքով դիմում էր Խալդիին, Թեյշեբային, Շիվինիին և մյուս աստվածություններին՝ բարձրաձայն հայտարարելով արշավանքի ուղղությունը և նպատակը, խնդրելով նրանցից հովանավորություն`գործն իր նպատակին հասցնելու համար: Այնուհետև հնչում էր ռազմակոչը. «Խալդին զորեղ է,Խալդի Աստծո զենքը զորեղ է», և բանակը շարժվում էր առաջ, զորքի առջևից տանում էին դրոշ,որը Խալդիին էր ներկայացնում: Արշավանքի ավարտից հետո հաղթանակած բանակը վերադառնում էր Տուշպա: Արքան Խալդի աստծո տաճարում բարձրաձայն զեկուցում էր կատարված արշավանքի արդյունքների մասին և հաղթանակը ձոնում Խալդիին: Արքայի խոսքը արձանագրվում էր քարի վրա. այնուհետև կատարվում էին զոհաբերություններ, տեղի ունենում տոնական հանդիսություններ:

http://argisdi.am/publ/3-1-0-279

Լրացուցիչ

Վանի թագավորության հնագույն քաղաքները/քարտեզում փորձել գտնել , նշել այդ քաղաքները:

:

Վանի թագավորության հնագույն քաղաքներից

Բիաինի,Սումի, Ալզի, Քարիա, Տուշպա, Մարմոս, Կուրչի։

Առաջադրանք 1

Վանի աշխարհակալ տերությունը

Թվարկել Վանի աշխարհակալ տերության ստեղծման պատճառները, հետրանքները:

Պատմել չորս ծովերի տերության մասին:

Վանի թագավորության հզորացմանը նպաստեց Ասորեստանի շրջափակումը և թուլացումը, որը տեղի ունեցավ Արգիշտի Առաջինի օրոք։ Ինչպես նաև նա հիմնեց նոր հզոր քաղաքներ, այդ թվում Էրեբունին: Արգիշտի առաջինը լայնացրեց նաև երկրի սահմանները։

Համեմատել Արգիշտի Առաջին, Սարդուրի Երկրորդ, Ռուսա Երկրորդ արքաների գործունեությունը:

Վանի տերությունը մեծացավ այնքան , որ հյուսիսում հասավ Սև ծովին, արևելքում՝ Կասպից ծովին, հարավում՝ Պարսից ծոցին, հյուսիս-արևելքում՝ Կուր գետին։

3 Համեմատել Արգիշտի Առաջին, Սարդուրի Երկրորդ, Ռուսա Երկրորդ արքաների գործունեությունը:

Արգիշտի Առաջինի օրոք տերությունը շատ հզորացավ, Սարդուրի Երկրորդի ժամանակ դարձավ չորս ծովերի տերություն, սակայն նրա գահակալության վերջում տերությունը թուլացավ, իսկ Ասորեստանը ուժեղացավ։ Ռուսա երկրորդը հաջողություների էր հասնում արշավանքներում, նաև կարողացավ լավ հարաբերություներ հաստատել թշնամիների հետ, օրինակ՝ կիմերների հետ։

Առաջադրանք 2

Համահայկական առաջին թագավորության անկումը

Թվարկել Համահայկական առաջին թագավորության անկման պատճառները:

Ասորեստանի ուժեղացումը, սկյութական ցեղերի հարձակումները։

2 Ներկայացնել Վանի թագավորության նշանակությունը Հայաստանի պատմության մեջ:

Հայ ժողովուրդը ` որպես լիակատար ընդհանրություն, իր ձևավորման ավարտին հասավ այս թագավորության օրոք: Վանի թագավորությունը միավորեց հայերին Հայոց լեռնաշխարհում և թողեց մեծ մշակութային ժառանգություն՝ Էրեբունին, այլ բնակավայրեր, արձաններ և այլն։

Լրացուցիչ աշխատանքներ

Փոքրիկ ուսումնասիրություններ

«Մուսասիր»

«Վանի թագավորության քաղաքները»

«Վանի թագավորության դիցարանն ու արվեստը»

Օժանդակ աղբյուրներ

Արարատյան թագավորություն/տեսաֆիլմ/

«Արարատ-Ուրարտու թագավորությունը»/5մասից բաղկացած

«Վանի Հայկական թագավորություն»

«Վանի թագավորության պետական կրոնը»

«Վանի թագավորություն»

«Վանի թագավորության քաղաքները»

Վանի թագավորության քաղաքներ. Երկրագործության, անասնապահության, արհեստների ու առևտրի աննախընթաց զարգացման, երկրի սահմանների ընդլայնման, ավարառության, ռազմատուգանքների, ստրկական էժան աշխատանքի կիրառման շնորհիվ, պետական կենտրոնացված իշխանության հզորացման պայմաններում սկսվեց Վանի թագավորության արքաների քաղաքաշինական բուռն գործունեությունը։ Մ.թ.ա 9-րդ դարի վերջին և 8-րդ դարի առաջին քառորդում մեկը մյուսի ետևից հանդես եկան ուրարտական նորանոր քաղաքներ։ Այս շրջանից սկսած Վանի թագավորության սեպագիր արձանագրությունները բազմաթիվ տեղեկություններ են հաղորդում հարյուրավոր բնակավայրերի կառուցման մասին, որոնք բոլորն էլ քաղաքներ են անվանվում։ Սակայն հնագիտական աշխատանքներից պարզվել է, որ քաղաք կոչվածներից շատերը պարզապես ռազմական նպատակներով կառուցված բերդ-շեներ էին և իսկական իմաստով քաղաքներ չդարձան։ Սրանց թիվն իրոք հարյուրների էր հասնում՝ սփռված լինելով թագավորության ամբողջ տարածքով՝ Մալաթիայից մինչև Թավրիզ։ Բավական է նշել, որ միայն Վանա լճի շրջակայքում և Մշո դաշտում 50-60 այդպիսի քաղաքներ և քաղաքային ավաններ կային։ Մյուս կողմից, Հին Ալևելքի այդ հզոր, աշխարհակալ պետությունը չէր կարող գոյություն ունենալ առանց խոշոր քաղաքների՝ երկրի վարչատնտեսական և ռազմական իսկական կենտրոնների։

Առաջադրանք 1

Վանի թագավորություն

1. Տալ նոր բառերի, հասկացությունների բացատրությունը:

2. Թվարկել Վանի թագավորության հզորացման պատճառները

Մենուայի օրոք  Վանի թագավորությունը հասել է աննախադեպ հզորության: Երկիրը տնտեսապես հզորացնելու համար նա ծավալել է շինարարական աշխատանքներ, ստեղծել է ոռոգման ցանց. հատկապես նշանավոր է ցայսօր գործող 72 կմ երկարությամբ Մենուայի ջրանցքը:

Մենուան հատուկ ուշադրություն է դարձրել ռազմական շինարարությանը` ստեղծելով ամրաշինական մեծ ցանց: 

3. Պատմել Վանի թագավորության հիմնադրման մասին:

Սարդուրի Բ-ի հաջորդը’ Ռուսա Ա-ն (մ. թ. ա. 735-մոտ 710-ական թթ.), նախ­կին նահանգների տրոհմամբ ձևավորել է մարզային կառավարման համակարգ: Բանակի կազմում առանձնացրել է ար­քայական գունդը՝ բաղկացած հեծյալ զո­րամիավորումների ընտրյալ ուժերից, ձևավորել է մարզային զորքերը: Արշա­վանքներ է ձեռնարկել դեպի Սևանա լճի ու մերձուրմյան ավազաններ և Արդինի – Մուսասիր: Վերջինիս պատճառով նոր բախում է տեղի ունեցել Ասորեստանի հետ. Սարգոն II արքան (մ. թ. ա. 721-705) մ. թ. ա. 714-ի գարնանն արշա­վել է Վանի թագավորություն, վերադար­ձին մտել է Արդինի-Մուսասիր, կողոպտել է Խալդիի գլխավոր տաճարը և կից զի­նանոցը: Բայց կարճ ժամանակ անց Ռուսա Ա-ին հաջողվել է վերանվաճել Արղինի – Մուսասիրը:

Ռուսա Ա-ի հաջորդի և որդու՝ Արգիշ­տի Բ-ի (մ. թ. ա. մոտ 710/708-680-ական թթ.) օրոք հյուսիսից ընդհանուր թշնամու (կիմերական ցեղեր) հայտնվելու պատճառով Ասորեստանի և Վանի թագավորության միջև բախումները դա­դարել են: Արգիշտի Բ-ն զենքն ուղղել է արևելք և Արաքսի հարավով հասել մինչև Կաս­պից ծով:

4. Համեմատել Սարդուրի Ա, Իշպուինի, Մենուա արքաների գործունեությունը, կառավարման ժամանակաշրջանը:

Արգիշտի Ա-ի օրոք Արարատյան դաշ­տում մ. թ. ա. 782-ին հիմնադրվել է երե­րունի (Երևան) քաղաքը, իսկ 776-ին՝ Արգիշտիխինիլին (Արմավիր): Կառուցվել են ջրանցքներ, տաճարներ, պալատներ, շտեմարաններ, զինանոցներ, զարգացել են գյուղատնտեսությունը, արհեստները, ներքին ու արտաքին առևտուրը:

Մենուայի բանակը մտել է Արարատյան դաշտ, ապա արշավել հյուսիս՝ դեպի Դիաուխի –  Դայանեի (Տայք) երկիր, հարավ-արևմտյան ուղղությամբ հասել է մինչև Կումենու և Ասորեստան, արևմուտքում առաջին անգամ դուրս է եկել Արևմտյան. Եփրաւոի բնագիծ’ սպառնալով անդրեփրատյան պետություններին: Մելիտեայի (Սելիդ, Մալաթիա) արքան դարձել է նրան հարկատու: Հաղթարշավը շարունակելով Ուրմիայից հարավ-արևելք’ հասել է մինչև Դիալա գետի ավազան:

Մենուան Արարատյան դաշտում’ Արաքսի աջ ափին, հիմնել է պետության հյուսիսային գլխավոր հենարանը’ Մենուախինիլի քա­ղաքը: Հայկական լեռնաշխարհի հիմնական մա­սը միավորել է մեկ կենտրոնացված պե­տության մեջ. հյուսիսային շրջանների իշխանու­թյունները թեև չեն մտել Վանի տերութան մեջ, բայց ընդունել են նրա գերիշ­խանությունը: Մենուան առաջին հաղթանակներն է տարել տարածաշրջանի հզոր պետության՝ Ասորեստանի նկատ­մամբ, և Վանի թագավորությունը վերա­ծել գերտերության:

Առաջադրանք 2

Դիտել ֆիլմերից մեկը պատասխանել հետևյալ հարցադրումներին.

10-15 նախադասությամբ ներկայացրու ինչի մասին էր պատմում ֆիլմը:

Ներկայացրու ամենահետաքրքիր հատվածը:

Հայոց մայրաքաղաքները,Վան

Աշխարհի ոչ մի երկիր պատմության ընթացքում մայրաքաղաքներ չի ունեցել որքան Հայաստանը։ Նա ունեցել է 12 մայրաքաղաք- Վան, Արմավիր, Երվանդաշատ, Արտաշատ, Տիգրանակերտ, Վաղարշապատ, Դվին, Բագարան, Շիրակավան, Կարս, Անի և Երևան։

Ունեցել է հազարամյա տարիների պատմություն և Վանի անունը ծաքել է Բիաինա անունից։ Տիեզերքի արգա Սարդորի արաջին Թագավորը արքունիքը առզաշքունից տեղափոխում է Վան։ Քաղաքում կարուցում է Շիվինիի արևի աստծո տաջարը և տուշպան դառնում է դրա բաշտամունքի գլխավոր կենդրոնը։

Ինձ ամենահետաքրքիր հատվածը այն է թե Վանը ունեցել է 12 մայրաքաղաք։

1. Սահմանել վիրուս, համաճարակ հասկացությունների սահմանումը:

Վիրուսները տարածվում են բազմաթիվ ճանապարհներով. բույսերի վիրուսները փոխանցվում են բույսից բույս բուսահյութով սնվող միջատների միջոցով, կենդանական վիրուսները փոխանցվում են արնախում միջատների միջոցով։ Այս եղանակով հիվանդությունը փոխանցող օրգանիզմներն անվանվում են վեկտորներ։ Գրիպի վիրուսները տարածվում են օդակաթիլային եղանակով՝ հազի և փռշտոցի միջոցով։ Վիրուսի կողմից վարակվող բջիջներն անվանվում են թիրախներ։

2. Պատմել մարդկային պատմության ընթացքում ամենադաժան վիրուսների, համաճարակներից մեկի պատմությունը, նրա ծագումը, ընկալումը տվյալ դարաշրջանում, կանխարգելումը:

Մարդկության ամենահայտնի համաճարակներից

Մարդկությունն իր պատմության տարբեր փուլերում կանգնել է լուրջ խնդիրների առջև: Դրանցից են նաև համաճարակները: 1770-ին Մոսկվայում ժանտախտի մի քանի դեպք հայտնաբերվեց: Այդ մի քանի դեպքերը 1771-ին վերածվեցին աղետի` ժանտախտի համաճարակի: Կառավարությունը փորձեց ինչ-որ բան ձեռնարկել ահավոր հիվանդության տարածումը կասեցնելու համար: Օրինակ` հիվանդի ընտանիքին պատկանող կահ-կարասին վառեցին` առանց փոխհատուցման տարբերակը դիտարկելու հնարավորության: Փակեցին հասարակական բաղնիքները, ինչը զայրացրեց առանց այդ էլ չարացած բնակիչներին: Ի վերջո, երկիրը տնտեսական ծանր վիճակի առաջ կանգնեց. պակասեց սնունդը, մարդիկ դուրս եկան փողոց` սպանելու ու թալանելու: 1771-ի սեպտեմբերի 17-ին մոտավորապես 1000 մարդ հավաքվեց Սպասսկու դարպասների մոտ` պահանջելով դադարեցնել կարանտինը: Բանակը վճռական պատասխան տվեց. մոտավորապես 300 բողոքարար բանտ նետեցին: Դրանից հետո, այնուամենայնիվ, իշխանությունները, որքան էլ տարօրինակ է, սկսեցին սնունդ բաժանել, քաղաքի բնակիչներին աշխատանքի տեղավորել: Ի վերջո, հուզումը հանդարտվեց:

3. Ներկայիս էտապում , որպես 2020 2021թթ կորոնավիրուսի ականատես պատմիր այս երևույթի մասին, պատրաստիր ռադիոնյութ, կամ տեսաֆիլմ ՝ներառելով ընտանիքի անդամներին:

2019 թ. դեկտեմբերի 31-ին Չինաստանում գրանցվեց նոր տեսակի կորոնավիրուսային վարակ, որը կարճ ժամանակահատվածում տարածվեց ողջ աշխարհով մեկ՝ ազդելով բոլորիս կյանքի վրա: Կորոնավիրուսը պատկանում է այն վիրուսների խմբին, որոնք առաջացնում են տարատեսակ հիվանդություններ՝ սկսած սովորական հարբուխից, մինչև՝ ավելի ծանր հիվանդություններ, ինչպիսիք են Մերձավոր Արևելքի շնչառական համախտանիշը (MERS-CoV) և Ծանր սուր շնչառական համախտանիշը (SARS-CoV):

4. Փորձիր կազմել դիագրամ .որ դարաշրջանում, որ համաճարակն էր առավել տարածված:

5. Գտիր, ներկայացրու վիրուսների, համաճարակների մասին ֆիլմեր/«Մեկ ֆիլմի պատմություն»/, գրական ստեղծագործություն:

Առաջադրանք 2

Երևանյան կամուրջներ, վերգետնյա անցումներ

Այս առաջադրանքը կատարում եք , ուսումնասիրելով այն վայրը , որտեղ ապրում եք, գտնում եք ձեր տանը ամենամոտ գտնվող կամուրջներ, վերգետնյա անցումներ, պատմում, դրանց պատմությունը, հարցազրույցներ անցորդներից, խոսում կարևորության, թերությունների մասին:

Ես ապրում եմ Դավիթաշենում և ձեզ ներկայացնելու եմ, Դավիթաշենի կամուրջի պատմությունը։

Դավթաշենի կամուրջ Հրազդան գետի կիրճի վրայով Երևանում — մետաղական կամուրջ է Հրազդան գետի վրա Երևանում։ Միացնում է Արաբկիր վարչական շրջանը Դավթաշեն վարչական շրջանին։ Երկարությունը 496 մետր է, լայնությունը՝ 32, բարձրությունը Հրազդան գետի մակարդակից 92մ է։

Պատմություն

Հրազդան գետի վրա գտնվող կամրջի շինարարությունը սկսվել է դեռևս 1970-ական թվականների կեսերից։ 1988 թ. հետո շինարարական աշխատանքները դադարեցին և վերսկսվեցին միայն 1990-ականների վերջերին։