Վ․Ի․Լուկաշիկի խնդրագրքից․էջ46-ից358 խնդրից

մինչև 368 խնդիրը։ 

Խնդիր 368.

Ճնշումը նշանակում ենք p տառով

Մակերևույթի մակերեսը նշանակում ենք S

Ճնշման ուժը

Ճնշում, ֆիզիկական մեծություն, որը հավասար է միավոր մակերևույթի մակերեսի վրա ազդող, այս մակերեսին ուղղահայաց ազդող ուժի մեծությանը։ Տվյալ կետում ճնշումը որոշվում է, որպես մակերևույթի փոքր մասի վրա ազդող ուժի նորմալ մասնիկի հարաբերություն մակերևույթի վրա՝

P=F/S

S=F/P

F=P/S

Ժնշման միավորը ՄՀ-ում ընդունված է մեկ պասկալ

1 պա = 1/ Ն/S²

358.

F= 37.5 կն

S= 0,0075մ²

Առաջադրանքներ

1. Համեմատի՛ր տրված նախադասությունների բայերը և գտի՛ր տարբերությունները:

Փորձելով ամեն ինչ պարզելու են, ու հանգիստ խղճով առաջ ենք գնալու:
Փորձելով ամեն ինչ պարզեն, ու հանգիստ խղճով առաջ գնանք:
Եթե ոչինչ չխանգարի, փորձելով ամեն ինչ պարզեն, ու հանգիստ խղճով առաջ  կգնանք:
Փորձելով ամեն ինչ  պիտի պարզեն, ու պիտի  առաջ  գնանք, ուրիշ ելք չունենք:
Փորձելով ամեն ինչ պարզե՛ք ու հանգիստ խղճով առաջ գնացե՛ք:

2. Ո՞ր բառերի միջոցով է արտահայտվում խոսողի վերաբերմունքը (եղանակավորում նախադասությունը, ընդգծե՛ք ):

Այնպես լինի, որ ինքը կարողանա խուսափել այդ հանդիպումից:
Պիտի գնա ու արևի մասին պատմի աշխարհին:
Եթե մարդկանց ու մեքենաների աղմուկը չլինի, ամեն առավոտ կլսեք ջութակի ձայնը:
Գոնե կարողացա խուսափել այդ հանդիպումից:
Անշուշտ գալու է և անպայման ամեն ինչ պատմելու է:
Ամեն առավոտ երևի լսում եք ջութակի ձայնը:

3. Ընդգծված դերբայները այնպիսի դիմավոր ձևերով փոխարինի՛ր, որ համապատախանեն փակագծերում տրված եղանակավորմանը:

Ավելի դյուրազգաց ուղևորները առանձնացան իրեցից:

Անցել անտառապատ բլուրը, գտնել աղետի հետքերը:( հրաման)
Անցե՛ք անտառապատ բլուրը, գտնե՛ք աղետի հետքերը:

Շոգենավն անցնել նավաշինարանից, դուրս գալ ծովածոց, ու նորից զգացվել լիակատար ազատության գեղեցիկ խաբկանքը:(իղձ, ցանկություն)
Շոգենավն ուզում էր անցնել նավաշինարանից, ուզում էր դուրս գալ ծովածոց, ու նորից զգալ լիակատար ազատության գեղեցիկ խաբկանքը:

Եթե ափը ծածկված լինի խիտ եղեգնուտով, այնտեղ ջրային թռչունների բներ լինել): (ենթադրաբար,պայմանով կատարելի)
Եթե ափը ծածկված լինի խիտ եղեգնուտով, այնտեղ ջրային թռչունների բներ կլինել:

Դու հետևել նրանց և պարզել տեսակները: (անհրաժեշտություն, հարկադրանք)
Դու պետք է հետևես նրանց և պարզես տեսակները:

4. Տեքստում մի դեպքում տեղադրի՛ր փակագծերում դրված առաջին բայաձևերը, մյուս դեպքում՝ երկրորդները: Գտի՛ր ստացված տեքստերի իմաստային տարբերությունը:

Կետերը կաթնասուններ են, հետևաբար նրանք շունչ առնելու համար ժամանակ առ ժամանակ մակերես (ելնում են, պետք է ելնեն): Բացի դրանից, նրանք թոքերի որոշակի ծավալ (ապահովում են, պիտի ապահովեն), որպեսզի լողունակությունը չկորցնեն:
 Մարդիկ ավելի խոր (քնում են, կքնեն), քան կետերը: Դեղերով քնեցրած կետերը կա՛մ (սուզվում են, կսուզվեն), կամ (չեն շնչում, չեն շնչի) ու (խեղդվում են, կխեղդվեն):

Առաջին տարբերակ

Կետերը կաթնասուններ են, հետևաբար նրանք շունչ առնելու համար ժամանակ առ ժամանակ մակերես պետք է ելնեն: Բացի դրանից, նրանք թոքերի որոշակի ծավալ պիտի ապահովեն, որպեսզի լողունակությունը չկորցնեն:
Մարդիկ ավելի խոր կքնեն, քան կետերը: Դեղերով քնեցրած կետերը կա՛մ կսուզվեն, կամ չեն շնչի ու կխեղդվեն:

Երկրորդ տարբերակ

Կետերը կաթնասուններ են, հետևաբար նրանք շունչ առնելու համար ժամանակ առ ժամանակ մակերես են ելնում: Բացի դրանից, նրանք թոքերի որոշակի ծավալ են ապահովում , որպեսզի լողունակությունը չկորցնեն:
Մարդիկ ավելի խոր քնում են, քան կետերը: Դեղերով քնեցրած կետերը կա՛մ սուզվում են, կամ չեն շնչում ու խեղդվում են:

5. Տեքստում մի անգամ տեղադրի՛ր փակագծերում դրված առաջին բայաձևերը, մյուս անգամ` երկրորդները: Գտի՛ր ստացված տեքստերի իմաստային տարբերությունը:

Ֆրանսիացի գիտնական Քրիստիան Մարշալն առաջարկում է Լուսնի վրա տեղադրել հայելիներ, որոնք Արեգակի ճառագայթները (անդրադարձնելու են, կանդրադարձնեն) Երկիր: Այդ դեպքում գիշերը կարելի է կարդալ և աշխատել՝ առանց արհեստական լուսավորության: Լուսնային հայելիները ( փոխարինելու են, կփոխարինեն) փողոցային լապտերներին ու շինհրապարակներում, դաշտերում և այլուր գիշերներն աշխատելու հնարավորություն (տալու են, կտան): Դրա համար (պահանջվելու է, կպահանջվի) 200 հազար քառ. կմ հայելի:

Առաջին տարբերակ

Ֆրանսիացի գիտնական Քրիստիան Մարշալն առաջարկում է Լուսնի վրա տեղադրել հայելիներ, որոնք Արեգակի ճառագայթները կանդրադարձնեն Երկիր: Այդ դեպքում գիշերը կարելի է կարդալ և աշխատել՝ առանց արհեստական լուսավորության: Լուսնային հայելիները կփոխարինեն փողոցային լապտերներին ու շինհրապարակներում, դաշտերում և այլուր գիշերներն աշխատելու հնարավորություն կտան: Դրա համար կպահանջվի 200 հազար քառ. կմ հայելի:

Երկրորդ տարբերակ

Ֆրանսիացի գիտնական Քրիստիան Մարշալն առաջարկում է Լուսնի վրա տեղադրել հայելիներ, որոնք Արեգակի ճառագայթները անդրադարձնելու են Երկիր: Այդ դեպքում գիշերը կարելի է կարդալ և աշխատել՝ առանց արհեստական լուսավորության: Լուսնային հայելիները փոխարինելու են փողոցային լապտերներին ու շինհրապարակներում, դաշտերում և այլուր գիշերներն աշխատելու հնարավորություն տալու են: Դրա համար պահանջվելու է 200 հազար քառ. կմ հայելի:

6. Բանաձևերի խնբերից յուրաքնչյուրին տո՛ւր տրված անուններից մեկը:

Ենթադրական եղանակ, հարկադրական եղանակ, հրամայական եղանակ, ըղձական եղանակ, սահմանական (սահմանում-որոշում, հաստատում, կարգավորում) եղանակ:

Ա. Գնում ես, գնալու ես, գնացել ես, գնացիր, գնում էիր, գնացել էիր, գնալու էիր:
Բ. Գնաս,գնայիր
Գ. Կգնաս, կգնայիր:
Դ. Պիտի գնաս,պիտի գնայիր:
Ե. Գնա՛, մի՛ գնա:

7. Կարդա՛ տրված մտքերը և լրացրո՛ւ վերջին նախադասությունը:

Բայի դեմք է կոչվում դիմավոր բայի այն հատկանիշը, որը ցույց է տալիս, թե ո՛ւմ կամ ինչի՛ն է վերագրվում գործողությունը:
Բայի թիվ է կոչվում դիմավոր բայի այն հատկանիշը, որը ցույց է տալիս` մե՞կ, թե՞  մեկից ավելի առարկաների է վերագրվում գործողությունը:
Բայի ժամանակ է կոչվում դիմավոր բայի այն հատկանիշը, որով արտահայտվում է գործողության կատարման ժամանակը:
Բայի… է կոչվում դիմավոր բայի այն հատկանիշը, որով արտահայտվում է խոսողի վերաբերմունքը կամ տեսանկյունը գործողության կատարման նկատմամբ:

8. Տրված նախադասությունները լրացրո՛ւ ըղձական եղանակի համապատասխան  բայերով:

Գոնե մի օր կարգին եղանակ լիներ, որ կարողանայինք մի քիչ նստել ծովափին ու ջրային հեծանիվ վարեինք:
Գոնե մինչև ծովափ տաներ, դրանից հետո ինքներս կգնանք:
Երանի թե մի քիչ երկար տևեր ուղևորությունը:
Շատ եմ ուզում, որ մի անգամ դելֆին տեսնեմ, մի քանի օր էլ ընկերություն անեմ հետը:
Եթե քամին դադարեր ու փորձառու նվագները սկսեն ծովին ունկնդրել, նրանք կասեն, թե նավի մոտով ինչպիս՞ի ձկների վտառ է լողում:

Լրացուցիչ աշխատանք

9. Կետերը փոխարինի՛ր տրված բայերի ենթադրական եղանակի համապատասխան ձևերով:

Եթե թույլ տան իրենց ուզածն անել, նրանք անտառն էլ կվերածեն զորքի ու բոլոր ծառերը շարք կկանգնեցնեն: (վերածել, կանգնեցնել)
Հենց որ սահմանին մոտենաք, ձեզ հարցուփորձ կանեն ձեր  անցյալի ու նպատակների մասին: (հարցուփորձ անել)
Թե որ գտնես այդ բույսի սերմերը, ջրի մեջ կդնես ու կթողնես մինչև ծլեն: (դնել, թողնել)
Եթե կենդանիների կերի մեջ մեծ քնակությամբ արևքուրիկ լինի, կենդանին կթունավորվի ու կհիվանդանա: (թունավորվել, հիվանդանալ)
Եթե ժամանակին չմտածեն կենդանիների կերի մասին, ձմռանը շատ դժվար կլինի կեր հայթաթելը: (լինել)

10. Տրված նախադասությունները լրացրո՛ւ հարկադրական եղանակի համապատասխան  բայերով:

Վատ աշխատող շարժիչներն անպայման պիտի նորոգի, թե չէ թունավորում են օդը:
Մեր քաղաքում սաղարթավոր ծառերը պետք է խնամես, որ աղմուկը կլանեն, օդը մաքրեն փոշուց ու վնասակար նյութերից:
Մարդիկ պիտի հիշեն, որ կենդանի բնությունը պահպանելը իրենց ամենակարևոր գործն է:
Ամեն մեկը դիմացինի համար պետք է անի, այն, ինչ կուզեր, որ իր համար անեն մարդիկ:
Բնության գեղեցկությունը պահպանելու համար հանքերի շահագործումը պետք է դադարեցնենք:

11. Տրված նախադասությունները լրացրո՛ւ հրամայական եղանակի համապատասխան  բայերով: (Կետադրությանն ուշադրությո՛ւն դարձրու) :

Համարձակ …, … նեղ միջանցքը ու երբ հասնես ստորգետնյա անցքի մուտքին, լապտերդ …:
Ուշադիր … քարտեզը, … , թե օվկիանոսներում ցրված ինչքա՞ն կղզիներ կան:
… բոլոր խորհուրդները, հետո …, ինչպես կամենում ես:
 Ոչ մեկի գաղտնիքը …, եթե անգամ պատահաբար ես իմացել:
-… ինձ, … թռչեմ,- մարդկային լեզվով խնդրեց աղավնին:

12․ Ուշադրություն դարձրո՛ւ  տրված սահմանական, հրամայական, ըղձական, ենթադրական, հարկադրական  եղանակների բայերին և պատասխանի՛ր  հարցերին:

Ա. Կազմում եմ, հիանում ես: Կազմելու են, հիանալու եք: Կազմել ենք, հիացել է: Կազմեց,
հիացանք: Կազմում էիր, հիանում էինք: Կազմել էի, հիանում էիր: Կազմելու էին,
հիանալու էիր:- Սահմանական եղանակ
Բ. Կազմի՛ր, կազմեցե՛ք, հիացիր, հիացե՛ք,- հրամայական եղանակ
Գ. Կազմեմ, հիանաս: Կազմեիր, հիանայինք:- Ըղձական եղանակ
Դ.Կկազմեմ, կհիանաս: Կկազմեիր, կհիանայինք:-Ենթադրական եղանակ
Ե. Պիտի կազմեմ, պիտի հիանաս: Պիտի կազմեիր, պիտի հիանայինք:- Հարկադրական եղանակ
Բայի ո՞ր եղանակը ներկա ժամանակ ունի:Սահմանական եղանակը
Բայի ո՞ր եղանակն ընդմենը մեկ ժամանակ և մեկ դեմք ունի:- Հրամայական եղանակը
Ո՞ր եղանակներն են կազմվում ըղձականից, ինչպե՞ս են կազմվում: Ենթադրական և հարկարական եղանակները
Ո՞ր եղանակն ունի ամենաշատ ձևերը: Սահմանական եղանակը

13․ Տեքստը վերականգնի՛ր` նախադասությունների հաջորդականությունը փոխելով:

 Նա պնդում է, որ եթե մարդը ժամանակի և տարածության «միջանցքը» մտնի, կհայտնվի նորից նույն տեղում, սակայն ավելի վաղ ժամանակակետում: Նրանցից մեկը լույսի արագությամբ պիտի շարժվի, պտույտ գործի ու նախնական դիրքին դառնա: Դոկտոր Քիփ Թոռնը Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական  ինստիտուտի առաջատար ֆիզիկոսներից է: Նա պաշտպանեց այն վարկածը, որ ժամանակի մեքենայի կառուցումը լիովին հնարավոր է: Դոկտոր Թոռնի ներկայացրած ժամանակի մեքենայի նախագծում այդ միջանցքը գտնվելու  է երկու մետաղե սկավառակի միջև: Մի քանի տարի առաջ գիտական աշխարհում նա մեծ իրարանցում առաջացրեց:

Նշովի տարբերակով պատասխաններ․

1․ Էլեկտրակայանների տեսակները դասակարգված են ըստ էլեկտրաէներգիայի համաշխարհային արտադրության կառուցվածքում ունեցած բաժնի՝ նվազման կարգով: Ընտրել հերթականության ճիշտ շարքը.

1. ջրային 2. ջերմային 3. ատոմային 4. երկրաջերմային
   1) 1, 2, 3, 4
   2) 2, 1, 3, 4
   3) 4, 3, 2, 1
   4) 3, 2, 1, 4

2․ «Արտադրություն — արդյունաբերության ճյուղ» զույգերից ո՞րն է ճիշտ.
1) պլաստմասսայի արտադրություն — մետաղաձուլություն
2) կաուչուկի արտադրություն — էներգետիկա
3) պղնձի արտադրություն — քիմիական արդյունաբերություն
4) սարքաշինություն — մեքենաշինություն

3․ Տրանսպորտային ցանցի ընդհանուր երկարության և տարածքի մակերեսի
հարաբերակցությունը կոչվում է.
1) ցանցի հանգույց 3) ցանցի գծագրություն
2) ցանցի խտություն 4) ցանցի տեղաբաշխում

4․ Ո՞ր շարքում են տրանսպորտի տեսակները դասակարգված ըստ համաշխարհային բեռնաշրջանառության կառուցվածքում իրենց բաժնի՝ նվազմանկարգով.
ա. ծովային տրանսպորտ
բ. ավտոմոբիլային տրանսպորտ
գ. խողովակաշարային տրանսպորտ
դ. երկաթուղային տրանսպորտ
1) բ, ա, գ, դ
2) ա, դ, գ, բ
3) դ, գ, ա, բ
4) գ, բ, ա, դ

5․ Ո՞ր պնդումն է սխալ.
1) Երկաթուղային տրանսպորտը տրանսպորտի ամենաերիտասարդ ու արագ
զարգացող տեսակն է:
2) Համաշխարհային տրանսպորտային բեռնաշրջանառության մեջ առաջատար
դերը պատկանում է ծովային տրանսպորտին:
3) Ավտոմոբիլային տրանսպորտի դերը մեծ է հատկապես կարճ տարածությունների վրա բեռների և ուղևորների փոխադրման գործում:
4) Օդային տրանսպորտի դերը մեծ է հատկապես ուղևորների փոխադրման
գործում:

6. Ո՞ր պնդումն է ճիշտ.
1) Զարգացած երկրներում մեծ է տրանսպորտային ցանցի միջին խտությունը:
2) Աշխարհում արտադրվող էլեկտրաէներգիայի կառուցվածքում ամենամեծ
բաժինն ունեն ջրային էլեկտրակայանները:
3) Բնապահպանական նկատառումներով աէկների սարքավորումների մեծ
մասն արտադրվում է զարգացող երկրներում:
4) Բրնձի համաշխարհային բերքի գերակշիռ մասն արտադրում են Լատինական
Ամերիկայի և Աֆրիկայի զարգացող երկրները:

7․ Տարվա ընթացքում փոխադրված բեռների քանակի ու փոխադրման միջին
հեռավորության արտադրյալը կոչվում է.
1) բեռնատարողություն
2) բեռնափոխադրություն
3) բեռնաշրջանառություն
4) բեռնալարվածություն

8․ Ո՞ր պնդումն է սխալ.
1) Ջրային տրանսպորտը տրանսպորտի ամենաերիտասարդ ու արագ զարգացող
տեսակն է:
2) Ավտոմոբիլային տրանսպորտի դերը մեծ է հատկապես կարճ տարածությունների վրա բեռների և ուղևորների փոխադրման գործում:
3) Երկաթուղային տրանսպորտով փոխադրում են մեծ ծավալի ու քանակի
բեռներ:
4) Խողովակաշարային տրանսպորտի դերը բացառիկ է նավթի, նավթամթերքի
ու գազի փոխադրման գործում:

Ուրվագծային քարտեզի վրա նշել․

Հացահատիկային մշակաբույսերի աշխարհի խոշոր արտադրողներ․

Կարտոֆիլ արտադրող առաջատար երկրները․

1. Որն է սելջուկ թյուրքերի հայրենիքը: Սելջուկ- թյուրքերի հայրենիքը հեռավոր Ալթան է: Նրանք զարգացման չափազանց ցածր մակարդակի վրա գտնվող և քոչվերական անասնապահությամբ զբաղվող ցեղեր էին:

2. Ինչպիսի՞ հետևանքներ ունեցան սելջյուկ թյուրքերի արշավանքը:

Փարթամ արոտավայրների տիրանալու նպատակով նրանք ընտանիքներով և ունեցվացքով աստիճանաբար շարջվում են դեպի արևմուտք ու հաստատվում Միջին Ասիյաում: Այստեղ նրանք ընդունում են մահմեդականություն : Նրարց ցեղապետներից ոմն Սելջուկ իր շուրջն է համախմբում թյուրքական օղուզ կոչվող ցեղախմբերին, որոնք նրա անունով սկսում են կոչվել սելջուկ-թյուրքեր:

3.Ինչպիսի՞ն էր բյուզանդացիների վարքագիծը սելջյուկյան արշավանքների ընթացքում:

4.Ե՞րբ և որտե՞ղ տեղի ունեցավ բյուզանդա-սելջուկյան վճռական բախումը, ի՞նչ հետևանքներ ունեցավ այն:

1048 թ երբ սելջուկ-թյուրքերը պատրաստվում էին վերադառնալ, բյուզանդացիները Բասենի դաշտում նրանց ճակատամարտ տվեցին, սակայն միասնաբար չգործելով՝ ջախջախվեցին:

1049թ. Բյուզանդիայի և սելջուկ-թյուրքերի միջև կնքվեց զինադադար: Դրա շնորհիվ Հայաստանն առժամանակ խաղաղ շունչ քաշեց:

5.Ինչպիսի՞ն էր հայկական թագավորություննորի ու իշխանությունների վիճակը սելջուկյան արշավանքների ժամանակ:

Բագրատունիներ 

1. Նկարագրել Բագրատունյաց թագավորության վերականգնման նախադրյալները:

հայ նախարարները ազատություն էին ուզում: Նրանք առաջնորդեցին ինքնուրույն դառնալ, քանի որ բոլորնել ազատություն էին ուզում:

2. Համեմատել Աշոտ Երկաթի և Գագիկ Առաջին թագավորների գործունեությունը:

Ա. ներքին քաղաքականությունը

Աշոտ երկաթ- նա փոփոխեց քաղաքը

Գագիկ արաջին- նա ավարտեց Անիի Մայրի տաճարի կառուցումը։

Բ.Արտաքին քաղաքականությունը

Աշոտ երկաթ- Նրա օրոք տեղի ունեցսվ պատերազմ, Հայերի ու արաբների միջև: Այնուհետև Արաբները պարտվեցին ու Հայերը հաղթեցին:

Գագիկ արաջին- Նրա օրոք նեծ կռիվներ դեղի ունեցան

Գ.Գնահատել գործունեությունը 

 3. Համեմատել և գնահատել Խոսրովանույշ և Կատրամիդե թագուհիների գործունեությունը: 

4.Ինչով է քաղաքը տարբերվում մայրաքաղաքից: Բագրատունիների ժամանակաշրջանում ինչ մայրաքաղաքներ են եղել:

Քաղաքը— մեծ բնակավայր է, առևտրական, վարչական կենտրոն է:

Մայրաքաղաք, պետության կամ վարչական միավորի մարզի, նահանգի այն քաղաքը, որտեղ գտնվում են համապետական կամ մարզային կենտրոնական իշխանությունը կամ այդ իշխանության գործադիր և դատական մարմինները

5. Լրացնել ժամանակագրությունը.

885-890թթ. Աշոտ Ա-ի գահակալությունը

890- 914 Սմբատ Ա- ի գահակալությունը

914-928թթ Աշոտ Բ երկաթի գահակալությունը

928-953թթ Աբասի գահակալությունը

953-977թթ Աշոտ Գ Ողորմածի գահակալությունը

977-990թթ Սմբատ Բ Տիեզերակալի գահակալությունը։

990-1020թթ Գագիգ Ա-ի գահակալություն։

1042-1045թթ Գագիգ Բ-ի գահակալությունը։

893թ Սմբատը պայմանագիր կնքեց Բյուզանդիայի հետ։

921թ Արաբների պարտվեցին Սևանի ճակատամարտում։

948թ Կաթողիկոսական աթոռի տեղափոխեցին Աղթամարից Արգինայի վանք։

961թ Անին հայտարարել է մայրաքաղաք։

908-1021թթ

978-1113թթ 

987-1170թթ 

1044թ 

6.Բագրատունյաց թագավորության անկման պատճաները 

7. Մի քանի նախադասությամբ ամփոփել Բագրատունյաց թագավորության ժամանակաշրջանը:

Once Buddha was walking from one town to another town with a few of his followers. This was in the initial days. While they were traveling, they happened to pass a lake. They stopped there and Buddha told one of his disciples, “I am thirsty. Please get me some water from that lake there”.

The disciple walked up to the lake. When he reached it, he noticed that some people were washing clothes in the water and, right at that moment, a bullock cart started crossing the lake right at the edge of it. As a result, the water became very muddy, very turbid. The disciple thought, “How can I give this muddy water to Buddha to drink?!” So he came back and told the Buddha, “The water in there is very muddy. I don’t think it is fit to drink”.

So, the Buddha said, let us take a little rest here by the tree. After about half an hour, again Buddha asked the same disciple to go back to the lake and get him some water to drink. The disciple obediently went back to the lake. This time he found that the lake had absolutely clear water in it. The mud had settled down and the water above it looked fit to be had. So he collected some water in a pot and brought it to the Buddha.

The Buddha looked at the water, and then he looked up at the disciple and said, “See, You let the water be and the mud settled down on its own. You got a clear water. It didn’t require any effort”.

1. Կարդալ պատմվածքը։
2. Անհասկանալի բառերը դուրս գրել և բառարանի օգնությամբ բացատրել։
3. Դուրս գրել հատվածներ, որտեղ, քո կարծիքով, գլխավոր միտք կար արտահայտված։
4. Ընտրել բանաստեղծություն և սովորել անգիր։

2081 թիվն էր, երբ վերջապես բոլոր մարդիկ հավասար դարձան։ Մարդիկ հավասար էին ոչ միայն Աստծո առաջ, օրենքի առաջ, այլև հավասար էին ամեն առումով։ Ոչ ոք ավելի խելոք չէր, քան մյուսները, ոչ ոք ավելի գեղեցիկ չէր, քան մյուսները։ Բոլոր մարդիկ նույնքան ուժեղ էին։ Այս հավասարությունը հաստատվեց Սահմանադրության մեջ կատարված 211֊րդ, 212֊րդ և 213֊րդ փոփոխությունների և ԱՄՆ Գլխավոր Զսպողի աչալուրջ աշխատակիցների շնորհիվ։ Ինչևէ դեռ կային բաներ, որ իդեալական չէին։ Օրինակ ապրիլ ամիսը շարունակում էր փոփոխական լինել և մարդկանց շփոթեցնել՝ գարուն է, թե՝ ոչ։ Այդ ամիսն էր, երբ Գլխավոր Զսպողի մարդիկ տարան Ջորջ և Հազել Բերջերոնների 14֊ամյա որդուն՝ Հարիսոնին։ Ինչ խոսք, դժբախտություն էր, բայց Ջորջը և Հազելը չէին կարող դրա մասին խորը մտածել։ Հազելը միջին ինտելեկտի տեր էր, իսկ Ջորջը, թեև նորմալից շատ ավելի խելոք էր, ականջին կրում էր ուղեղի աշխատանքը զսպող սարք։ Օրենքն էր պարտադրում, որ այդ սարքը նա կրի միշտ։ Սարքը հաղորդիչ էր, որ կապ էր տալիս կառավարությանը։ 20 վայրկյանը մեկ հաղորդիչը սուր ձայն էր արձակում, որ Ջորջի պես խելոք մարդկանց թույլ չտար առիթից օգտվել և իրենց ուղեղները օգտագործել մտածելու համար։ Ջորջը և Հազելը հեռուստացույց էին նայում։ Հազելը լաց էր լինում, բայց հասցրել էր մոռանալ՝ ինչից էր հուզվել։ Հեռուստատեսությամբ բալետ էին ցույց տալիս։ Ջորջի ականջի մեջ նորից խշշաց։ Նրա մտքերը ցրվեցին։

— Շատ սիրուն պարեցին, հենց նոր,— ասաց Հազելը։

— Հ՞ն,— ասաց Ջորջը։

— Ասում եմ, պարը վատը չէր,— ասաց Հազելը։

— Ճիշտ ես,— ասաց Ջորջը։

Նա փորձեց մտածել բալետի պարուհիների մասին։ Նրանք իրոք լավն էին, համենայն դեպս, ուրիշներից ավելի լավը չէին։ Նրանց մեջքերին զսպիչի սարքի պարկերն էին կապած, դեմքերը՝ փակված էր, որ ոչ մեկը գեղեցիկ ժեստով չտարվեր։ Ջորջին սկսեց տանջել միտքը, որ գուցե պարուհիների ուղեղներին զսպիչներ չպետք է հագցնել։ Բայց Ջորջը չհասցրեց խորանալ, քանի որ նորից նրա ականջի ռադիոն խշշաց։ Ջորջի դեմքը խոժոռվեց, պարուհիներից երկուսինն էլ։ Հազելը մտավոր աշխատանքի զսպիչ չուներ, դրա համար հարցրեց Ջորջին՝ ինչ ձայն ստիպեց խոժոռվել։

— Կարծում եմ հետաքրքիր կլիներ տարբեր ձայներ լսելը,— ասաց Հազելը՝ մի քիչ նյարդայնացած։

— Ես լավ Գլխավոր Զսպող կաշխատեի։

— Նույնքան լավ, որքան բոլորը։

— Ո՞վ ինձնից ավելի լավ գիտի՝ որն է միջակությունը։

— Ճիշտ ես,— ասաց Ջորջը։ Նա սկսեց մտածել իր ոչ միջակ որդու մասին, ով հիմա բանտում էր, բայց էլի ականջում ձայնը խշշաց։ Այս անգամ հաղորդիչի ձայնն այնքան ուժեղ էր, որ Ջորջը սփրթնեց և սկսեց դողալ, աչքերն էլ արյուն լցվեց։ Բալետ պարողներն էլ այդ պահին գետնին ընկան։

— Դու հոգնած տեսք ունես, ինչու չես պառկում, քո զսպիչի պարկը ծանր է, կհենես բարձին, մեջքդ չի հոգնի։ Գնա հանգստացի, լուրջ, ես դեմ չեմ, որ մի քանի րոպե ինձ հավասար չլինես։ Ջորջը ձեռքով բռնեց իրեն կապված կապոցը։

— Մի անհանգստացի, ես սովորել եմ արդեն, պարկը իմ մի մասն է դարձել։

— Այնքան հոգնած տեսք ունես, եթե կարողանայինք ծակ բացել ու մի քիչ թեթևացնել այդ պարկը։

— Ահա, ու երկու տարի բանտ նստել ու 2000 դոլար տույժ մուծել։ Չէ, գոհ ու շնորհակալ եմ։ Եթե ես սրանից ազատվելու ձև մտածեմ, դա կանեն նաև ուրիշներ ու մենք կրկին կհայտնվենք քարե դարում, երբ բոլորը մրցում էին իրար հետ։ Դու հո դա չե՞ս ուզում։

— Իհարկե, ոչ։

— Կարծում ես՝ ի՞նչ է կատարվում հասարակության հետ, եթե մարդիկ օրենքները շրջանցելու փորձ անեին։

— Երևի այն կկործանվեր,— ասաց Հազելը։

Հեռուստահաղորդումը հանկարծ ընդհատվեց, լուրերի ժամն էր։ Սկզբից հասկանալի չէր՝ ինչի մասին է, քանի որ հաղորդավարը, ինչպես բոլոր հաղորդավարները, լուրջ լեզվական խնդիրներ ուներ։ Մոտ կես րոպե նա փորձում էր ասել՝ տիկնայք և պարոնայք։ Չստացվեց։ Նա խոսքը փոխանցեց բալետի պարուհուն։

— Բայց հաղորդավարը փորձում էր խոսել, թեև հեշտ չէր։ Դա ամենակարևորն է։ Կարելի է նրան պարգևատրել փորձելու համար,— ասաց Հազելը։

— Տիկնայք և պարոնայք,— ասաց բալետի պարուհին։ Պետք է,որ նա շատ սիրուն լիներ, քանի որ այն դիմակը, որը կրում էր, ուղղակի սարսափելի էր։ Եվ ակնհայտ էր նաև, որ նա բոլոր պարուհիներից ամենաճկունն է, քանի որ նրան կապված ծանրոցների չափի ծանրոցներ միայն հարյուր կիլոգրամ կշռող մարդկանց վրա են կապում։

— Հարիսոն Բերջերոնը, 14 տարեկան հենց նոր փախել է բանտից, որտեղ նա հայտնվել էր, քանի որ մեղադրվում էր իշխանափոխություն ծրագրելու մեջ։ Նա հանճար է և ճկուն, ուստի վտանգավոր է։

Այդ խոսքերի հետ Հարիսոն Բերջերոնի նկարը հայտվեց հեռուստացույցի էկրանին։ Մի փոքրիկ սարքի փոխարեն մեծ ականջակալներ էին գլխին դրված, իսկ աչքերին հաստ ապակիներով ակնոց էր։ Դրանք ոչ միայն նրան կիսակույր դարձնելու համար էին, այլև գլխացավեր առաջացնելու։ Նրա մարմնին մետաղյա վահաններ էր հագցված։ Հաղթանդամ մարդկանց վրա այդ զսպիչները մի քիչ այլ տեսք էին ունենում, բայց Հարիսոնի վրա դրանք անիմաստ իրերի կույտ էին հիշեցնում։

Տեսքը ավելի վատացնելու համար՝ նրան պարտադրում էին կրել կարմիր ռետին՝ քթի վրա, ունքերը միշտ սափրած պահել, և կրել սև ռետիններ՝ սպիտակ ատամներին։

— Եթե դուք այս տղային տեսել եք,— ասաց բալետի պարուհին,— մի փորձեք, կրկնում եմ, մի փորձեք խոսել նրա հետ։

Ադ պահին դուռը սկսեցին քաշքշել, իսկ հեռուստացույցից լսվեցին սարսափահար գոռգռոցներ։ Հարիսոն Բերջերոնի լուսանկարը սկսեց թռվռալ՝ կարծես երկրաշարժի ձայնի տակ պարեր։

Ջորջ Բերջերոնը ճանաչեց երկրաշարժը։

— Աստված իմ,— ասաց Ջորջը,— պետք է որ սա Հարիսոնը լինի։

Բայց ուղեղը զսպող սարքի ձայնը նորից վերացրեց մտքերը։ Երբ Ջորջը կարողացավ նորից բացել աչքերը, Հարիսոնի նկարը վերացել էր էկրանից։ Իսկական Հարիսոնն էր էկրանի մոտ։ Ծաղրածու տեսքով՝ հաղթանդամ Հարիսոնը սենյակի մեջտեղում էր։ Դռան բռնակը դեռ Հարիսոնի ձեռքում էր։ Բալետի պարողները, տեխնիկները, երաժիշտները, հաղորդավարները ծնկի էին իջել նրա առաջ, սպասելով մահվան։

— Ես կայսրն եմ,— գոռաց Հարիսոնը,— լսու՞մ եք։ Ես կայսրն եմ։ Բոլորդ պետք է անեք՝ ինչ ես կասեմ,— ոտքով խփեց գետնին։

— Նույնիսկ էս տեսքով՝ թուլացված, խեղճացված ու հաշմանդամ դարձած ես ավելի ուժեղ եմ քան որևէ մեկ։Ապա նայեք և կտեսնեք՝ ես ինչ եմ դառնում։ Հարիսոնը քանդեց իր զսպիչի թելերը, զսպիչը ընկավ գետնին և ջարդվեց։ Հարիսոնը պատերին շպրտեց նաև իր ականջակալները և ակնոցը։ Այս ամենը թոթափելուց հետո նա ամպրոպի աստծու տեսք ստացավ։

— Հիմա ես կընտրեմ իր կայսրուհուն,— ասաց նա՝ նայելով մարդկանց։

— Թող առաջին կինը, ով ռիսկ կանի կանգնել դառնա իմ կինը և ստանա գահը։

Մի րոպեից բալետ պարողներից մեկը ոտքի կանգնեց՝ օրորվելով։ Հարիսոնը ամենայն հոգատարությամբ հանեց զսպիչը նրա ականջից, այլ կաշկանդիչ գործիքները, իսկ վերջում հանեց նաև դիմակը։

Նա կուրացնող գեղեցկություն ուներ։ — Հիմա,— ասաց Հարիսոնը՝ նրա ձեռքը բռնելով,— ցույց տանք մարդկանց, թե ինչին են ասում պար։ Երաժշտությու՛ն։

Երաժիշտները իրենց տեղերը վերադարձան, և Հարիսոնը զսպիչներից նրանց էլ ազատեց։

— Լավ նվագեք և ես ձեզ բարոններ և դուքսեր կդարձնեմ։

Երաժշտությունը սկսվեց։ Հարիսոնը և իր կայսրուհին պարզապես լսում էին, ուշադիր, կարծես իրենց սրտի աշխատանքը երաժշտությանը հարմարեցնելու համար։ Հետո նրանք թաթերի վրա կանգնեցին։ Հարիսոնը իր մեծ ձեռքը դրեց աղջկա բարակ մեջքին, որ վերջինս իրեն թեթև զգա։

Հետո, երջանկություն և նրբագեղություն տարածելով՝ նրանք օդ թռան՝ խախտվեց գրավիտացիայի օրենքը, շարժման օրենքը։ Սենյակի բարձրությունը 30 մետր էր, բայց ամեն հաջորդ ցատկը նրանց ավելի էր առաստաղին մոտեցնում։ Նրանք առաստաղը համբուրեցին, հետո իրար և այդ համբույրը երկար տևեց։

Այդ պահին էր, երբ Դիանա Մուն Գլամփերսը՝ Գլխավոր Զսպողը, ներս մտավ՝ հրացանը ձեռքին։ Նա երկու անգամ կրակեց, կայսրը և կայսրուհին արդեն չկային, երբ նրանց մարմինները գետնին ընկան։ Դիանա Մուն Գլամփերսը զենքը դարձրեց երաժիշտների կողմ և 10 վայրկյան ժամանակ տվեց զսպիչները հետ հագնելու համար։

Այդ պահին Բերջերոնների հեռուստացույցը անջատվեց, Հազելը պտտվեց Ջորջին դիմելու, բայց նա գնացել էր խոհանոց՝ գարեջրի հետևից։ Ջորջը հետ եկավ՝ գարեջուրը ձեռքին, կանգ առավ, քանի որ զսպիչը ցնցեց նրան։ Հետո նա նստեց։

— Դու լաց էիր լինում,— դիմեց նա Հազելին։

— Հա,— պատասխանեց նա։

— Ինչի՞,— հարցրեց։

— Չեմ հիշում, բայց ինչ որ տխուր բան էին ցույց տալիս հեռուստացույցով։

— Մոռացիր տխուր բաները,— ասաց Ջորջը։

— Ես ամեն ինչ եմ մոռանաում,— ասաց Հազելը։

— Ապրես, իմ աղջիկ,— ասաց Ջորջը․ Նա նորից ցնցվեց։

— Ջորջ, էս մեկը շատ ուժեղ էր, չէ՞,— հարցրեց Հազելը։

— Կարող ես կրկնել։

— Ես զգում եմ, որ էս մեկը ուժեղ էր։

Առանձնանում են նրանով, որ նյութական բարիքներ չեն ստեղծում: Տրանսպորտի միջոցով
պարզապես իրականացվում է արտադրության ճյուղերի ու ձեռնարկությունների միջև հումքի
փոխադրումը, ինչպես նաև պատրաստի արտադրանքը սպառողին հասցնելը: Եվ, քանի որ
փոխադրումների վրա կատարվում են ծախսեր (փոխադրողների աշխատավարձ, վառելիքի
ծախս և այլն), ապա դրանք մտնում են ապրանքների արժեքների մեջ, այսինքն «ստեղծում» են
նյութական արժեք: Այդ իսկ պատճառով բեռնատար տրանսպորտը համարվում է նյութական
արտադրության ճյուղ:
Կապն իր հերթին ապահովում է մարդկանց, տնտեսության տարբեր ճյուղերի ու արտադրությունների միջև որոշակի հեռավորության վրա տեղեկատվության փոխանցումը
տարբեր տեխնիկական միջոցներով:
Տրանսպորտը և կապը միասին հաղորդակցության միջոցներ են: Եթե տրանսպորտի
պարագայում հաղորդակցությունն իրականացվում է տրանսպորտի միջոցներով (ավտոմոբիլ,
նավ, գնացք և այլն), ապա կապն ապահովում են կապի միջոցները (հեռախոս, ռադիո,
հեռուստացույց, համակարգիչ և այլն): Տրանսպորտի և կապի միջոցները հումքը, արտադրանքը
և տեղեկատվությունը տեղափոխում են հաղորդակցության ուղիներով (ճանապարհներ,
էլեկտրահաղորդման գծեր, համացանց և այլն):
Տրանսպորտը և կապը կարևոր դեր են կատարում ոչ միայն սահմանափակ տարածքում
(բնակավայր, շրջան, երկիր, տարածաշրջան), այլև ամբողջ աշխարհում հասարակական
կյանքի կազմակերպման համար։ Բացի այդ, երկրագնդի որևէ մասում (տարածքում) որքան
զարգացած են հաղորդակցության միջոցները, այնքան մեծ են այդ տարածքի զարգացման
հնարավորությունները։ Այդ է պատճառը, որ ամեն մի պետություն, մեծ թե փոքր, ստեղծել և
շարունակում է զարգացնել տրանսպորտի և կապի միջոցների սեփական ցանցը։
Տրանսպորտի միջոցով են իրականացվում ներպետական և միջպետական փոխադրումները, որոնք ինչպես առանձին երկրների, այնպես էլ համաշխարհային տնտեսության
զարգացման և տեղաբաշխման նախադրյալներից են: Զարգացած տրանսպորտի շնորհիվ
առանձին տարածաշրջաններ մասնագիտանում են որոշակի ապրանքների արտադրության
գծով՝ ներկրելով դրանք արտադրելու համար անհրաժեշտ հումքն ու արտահանելով
պատրաստի ապրանքների ավելցուկը:
Տրանսպորտի զարգացման մակարդակը և աշխատանքի արդյունքները բնութագրելու
համար սովորաբար օգտագործում են մի քանի ցուցանիշներ։ Այդ ցուցանիշներն են՝

• ճանապարհային ցանցի երկարությունը (կմ) (Նկ…..),
• փոխադրված բեռների կշիռը (տոննա), ուղևորների թվաքանակը (հազ. մարդ),
• բեռնաշրջանառությունը (բեռների կշիռը բազմապատկած փոխադրման միջին հեռավորությունով) (տոննա/կմ),
• ուղևորաշրջանառությունը (ուղևորների թիվը բազմապատկած փոխադրման հեռավորությունով (ուղևոր/կմ)։
  Առանձնացնում են տրանսպորտի երեք տեսակ՝ ցամաքային, ջրային և օդային։
  Ցամաքային տրանսպորտը իր հերթին բաժանվում է երկաթուղայինի, ավտոմոբիլայինի,
  խողովակաշարայինի, էլեկտրոնայինի։
  2
  Նկ. Աշխարհի տրանսպորտային ուղիները, հազ. կմ, 2010թ.
  Երկաթուղային տրանսպորտի տնտեսական ցուցանիշները վերջին տասնամյակում
  նվազում է: Տրանսպորտի մրցակից՝ արագ և էժան փոխադրում կատարող տեսակների
  զարգացման շնորհիվ կրճատվել է երկաթուղիների ընդհանուր երկարությունը, ինչպես նաև
  փոքրացել է նրա բաժինը համաշխարհային ապրանքափոխադրումների և հատկապես ուղևորափոխադրումների մեջ: Այդուհանդերձ, երկաթուղային տրանսպորտը շարունակում է մնալ
  որպես համաշխարհային տրանսպորտի շատ կարևոր ճյուղ, ու դրանով է կատարվում համաշխարհային բեռնաշրջանառության 11%-ը և ուղևորաշրջանառության 9%-ը (Նկ…..):
  Անընդհատ արդիականացվող շարժակազմը, գնացքների արագության մեծացումը
  (300-500կմ/ժ) և էլեկտրիֆիկացման1
  մակարդակի բարձրացումը նպաստում են տրանսպորտի
  այս տեսակի մրցունակության մեծացմանը: Ցամաքով մեծածավալ բեռների, հատկապես մեծ
  հեռավորության վրա, փոխադրման գործում երկաթուղային տրանսպորտի դերն անփոխարինելի է:
  Երկաթուղիների զարգացումը բնութագրող կարևոր ցուցանիշ է դրանց ցանցի խտությունը:
  Այս ցուցանիշով է որոշվում, թե ինչպիսին է երկաթուղային տրանսպորտով երկրի ապահովվածությունը:
  Տրանսպորտային ցանցի խտությունը (Խ) հաշվարկում են որոշակի տարածքում (աշխարհ,
  տարածաշրջան, երկիր, շրջան) տրանսպորտի տվյալ տեսակի հաղորդակցության ուղիների
  ընդհանուր երկարության (Ե) և տարածքի մակերեսի (Տ) հարաբերությամբ:
  Բայց, քանի որ այդ հարաբերությունը շատ փոքր՝ տասնորդական, հարյուրերորդական թիվ
  է, նպատակահարմար է այդ ցուցանիշը հաշվարկել հիմնականում՝ 1000կմ2
  հաշվով:
  Խ = Ե
  Տ
  Աշխարհում երկաթուղիներով ամենաապահովված երկիրը Գերմանիան է, որտեղ
  խտության ցուցանիշը հավասար է 125 կմ/1000կմ2
  : Առաջավորների շարքում են նաև
  Ճապոնիան, Ֆրանսիան:
  Երկաթուղիների էլեկտրիֆիկացման բարձր մակարդակով առանձնանում են Ճապոնիան և
  Արևմտյան Եվրոպայի երկրները, որտեղ էլեկտրաքարշերով են աշխատում երկաթգծերի շուրջ
  50 %-ը: Այդ ցուցանիշով աշխարհի ռեկորդակիրը Շվեյցարիան է, որտեղ էլեկտրիֆիկացված է
  երկաթգծերի 100%-ը:
  1 Թանկ դիզելային վառելիքով աշխատող ջերմաքարշերի փոխարինումը ավելի էժան, բարձր արդյունավետ ու
  հզոր էլեկտրաքարշերով:
  3
  Ավտոմոբիլային տրանսպորտը ժամանակակից աշխարհում արագ զարգացող տրանսպորտի ճյուղ է: Ավտոմոբիլային ճանապարհների կառուցումը երկաթուղիների համեմատ ավելի
  էժան և ընդգրկուն է: Եթե երկաթուղիների կառուցումը հնարավոր և էժան է հարթավայրերում
  և մեղմաթեք ռելիեֆ ունեցող տարածքներում, ապա ավտոճանապարհներ կառուցվում են
  նույնիսկ դժվարամատչելի լեռնային շրջաններում՝ հիմք ստեղծելով այդ տարածքների
  տնտեսական յուրացման համար: Ավտոմոբիլային տրանսպորտը կարճ տարածությունների
  վրա բնակվայրերի, արտադրական ձեռնարկությունների միջև ուղևորափոխադումների և
  բեռնափոխադրումների գործում անփոխարինելի է:
  Ցամաքային հաղորդակցության «արյունատար անոթների» ամենախիտ ցանցը կազմում են
  ավտոճանապարհները, որոնց ընդարձակման ու բարելավման, ավտոմեքենաների բեռնատարողության ավելացման շնորհիվ աստիճանաբար մեծանում է ավտոտրանսպորտի դերը նաև
  հեռավոր տարածությունների վրա բեռնափոխադրումների գործում:
  Ավտոմոբիլային ճանապարհների երկարության քանակական աճը համապատասխանաբար
  չի ուղեկցվում ճանապարհների որակի բարձրացմամբ: Բարձրորակ ճանապարհները
  ավտոճանապարհային համաշխարհային ցանցի դեռևս չնչին մասն են կազմում: Զարգացած
  երկրներից (ԱՄՆ, արևմտաեվրոպական երկրներ, Ճապոնիա) բացի վերջին տասնամյակում
  բարձրորակակ ավտոճանապարհներ ինտենսիվորեն սկսվել են կառուցվել նաև նոր
  արդյունաբերական երկրներում (Բրազիլիա, Թուրքիա և այլն): Ավտոտրանսպորտով է
  կատարվում աշխարհի ուղևորաշրջանառության 80%-ը:
  Ավտոմոբիլային պարկն աշխարհում անհավասարաչափ է տեղաբաշխված: Աշխարհի
  ավտոմեքենաների 2/3-ը կենտրոնացած է Եվրոպայում և Հյուսիսային Ամերիկայում:
  Նկ. Աշխարհի տրանսպորտի ուղևորաշրջանառությունը և բեռնաշրջանառությունը, 2010 թ.
  Խողովակաշարային տրանսպորտը արագ զարգացող ենթաճյուղ է և նրա դերը բացառիկ
  է հեղուկ և գազային վառելիքային ռեսուրսների (նավթ, բնական գազ) հանքավայրերից և
  դրանց ներկրման նավահանգիստներից փոխադրման գործում: Խողովակաշարերով, հեղուկ
  վառելիքից բացի, հատուկ փաթեթավորման միջոցով տեղափոխվող փոքր ծավալներով
  փոխադրում են նաև քիմիական նյութեր, սննդամթերք, չոր բեռներ: Խողովակաշարերը
  բեռնափոխադրման հուսալի միջոցներ են, դրանցով բեռների փոխադրումն անընդհատ,
  անխափան և ավելի էժան է, և, բացի այդ, դրանց վրա չեն ազդում եղանակային պայմանների
  փոփոխությունները: Վերջին ժամանակներս ավելի ու ավելի շատ խողովակաշարեր կառուցվում
  են նաև ծովերի հատակին (օրինակ՝ Հյուսիսային, Միջերկրական, Բալթիկ, Սև):
  Խողովակաշարային տրանսպորտով կատարվող բեռնաշրջանառության կեսը պատկանում
  է ԱՄՆ-ին:
  4
  Նավթամուղների և գազամուղների հզոր ցանց ունեն նաև Ռուսաստանն ու Կանադան, իսկ
  գազամուղների՝ նաև Գերմանիան և Ֆրանսիան:
  Միջազգային նշանակության հզոր նավթամուղներ Պարսից ծոցի նավթով հարուստ
  շրջանները կապում են Միջերկրական ծովի արևելյան նավահանգիստների հետ:
  Նավթամուղների խիտ ցանց կա նաև Մեքսիկական ծոցի հյուսիսային` ԱՄՆ-ին պատկանող, ափամերձ շրջաններում:
  Էլեկտրոնային տրանսպորտը բարձր լարման էլեկտրահաղորդման գծերն են, մալուխային
  (կաբելային) կապը և հեռակապի մյուս միջոցները։ Հավանաբար, ձեր աչքից չեն վրիպել
  բնակավայրերում, ճանապարհներին ու լեռնալանջերին որոշակի համաչափ դասավորությամբ
  միմյանց հաջորդող էլեկտրասյուների քարավանը, որոնց վրայով անցկացված
  էլեկտրահաղորդման գծերով էլեկտրակայանների արտադրած էլեկտրական էներգիան
  հասցվում է սպառողին:
  Շատ երկրներում բարձր լարման էլեկտրահաղորդման գծերը կազմում են մեկ միասնական
  ցանց և հաճախ միացվում են հարևան պետությունների համանման ցանցի հետ:
  Ջրային տրանսպորտը դեռևս հնագույն ժամանակներից կաևոր դեր է կատարել տարբեր
  տարածքների միջև գետերով, լճերով և Համաշխարհային օվկիանոսի ջրերով էժան և
  մեծածավալ բեռնափոխադրումների գործում:
  Ջրային տրանսպորտը բաժանվում է երկու ճյուղի՝ ծովային և ներքին ջրային
  (գետալճային)։ Ծովային տրանսպորտի դերը ավելի մեծ է միջազգային, իսկ գետալճայինի
  դերը՝ ներքին փոխադրումներում։
  Ծովային տրանսպորտի կարևորությունը և արագ զարգացումը արդի աշխարհում
  պայմանավորված է առաջին հերթին աշխատանքի միջազգային բաժանման առանձնահատկություններով։
  Դուք արդեն գիտեք, որ էներգակիրների և հումքի արդյունահանման համաշխարհային
  նշանակություն ունեցող շրջանները և մշակող արդյունաբերության գլխավոր կենտրոնները
  հաճախ տեղաբաշխված են իրարից շատ հեռու, նույնիսկ տարբեր աշխարհամասերում ու
  երկրներում։ Դրանք մեծածավալ բեռներ են, իսկ ծավալուն բեռների փոխադրումը ձեռնտու է
  կատարել խոշոր, մեծ տարողության նավերով։ Այդ իսկ պատճառով միջազգային
  բեռնափոխադրումների 4/5-ը իրականացվում է ծովային տրանսպորտի միջոցով։
  Տեղափոխվող բեռների ծավալով առանձնանում են մինչև 550 հազ. տ բեռնատարողությամբ
  նավթատար նավերը, որոնք լինելով էժան փոխադրամիջոցներ, միաժամանակ էկոլոգիապես
  վտանգավոր են: Երբեմն այս նավերի վթարները Համաշխարհային օվկիանոսի հազարավոր
  քառակուսի կիլոմետր մակերեսներ ծածկում են նավթային թաղանթով՝ առաջացնելով
  էկոլոգիական աղետներ օրգանական աշխարհի, մերձափնյա երկրների լողափերի համար:
  Ծովային տրանսպորտում արագորեն աճում է հատուկ բեռնախցիկներով (կոնտեյներ)
  մեծածավալ չոր բեռների փոխադրման ծավալը։ Բեռնախցիկներով փոխադրումն առանձնանում
  է բեռնաբարձման և բեռնաթափման արագությամբ, հետևաբար ցածր արժեքով: Աշխարհի
  ամենամեծ նավը միանգամից կարող է տեղափոխել 7.5 հազ բեռնախցիկ:
  Հարկեր քիչ վճարելու, նավի շահագործման համար էժան աշխատուժ վարձելու
  նպատակահարմարությունից ելնելով՝ աշխարհի նավերի մոտ կեսը լողում է օտար երկրների
  դրոշների ներքո: Դրա հետևանքով աշխարհի ամենահզոր ծովային առևտրային նավատորմ
  ունեն ոչ մեծ երկրներ Պանաման և Լիբերիան։
  Ներքին ջրային (գետալճային) տրանսպորտի դերը մեծ է ներքին բեռնափոխադրումների
  գործում։ Հարթավայրային գետերի մեծ մասով լճերի հետ բնական կապի, ինչպես նաև
  ջրանցքների շնորհիվ մեծանում է բեռնափոխադրումների հեռավորությունները։ Գետային
  5
  տրանսպորտով բեռների փոխադրումը ավելի էժան է, քան երկաթուղով կամ ավտոտրանսպորտով։
  Օդային տրանսպորտը տրանսպորտի նոր սրընթաց զարգացող ճյուղ է։ Այն
  անփոխարինելի է համեմատաբար մեծ հեռավորությունների վրա թանկարժեք ու «շտապ»
  բեռների և ուղևորների փոխադրումների գործում: Ներքնոլորտի ստորին շերտով անցնող
  օդային ուղիների ցանցը, երկրագնդի ինչպես խիտ, այնպես էլ նույնիսկ նոսրաբնակ կետերից
  չվերթերի հաճախականությունն անընդհատ ընդլայնվում է: Տրանսպորտի այս տեսակը երբեմն
  միակն է Ռուսաստանի Սիբիրի, կանադական արկտիկայի ցամաքային ուղիներից գրեթե զուրկ
  հսկայական տարածքների համար:
  Օդային տրանսպորտով ներկայումս տարեկան տեղափոխվում է ավելի քան 1,5 մլրդ
  ուղևոր, ընդ որում այս ցուցանիշը տարեցտարի աճում է:
  Օդային տրանսպորտի դերը մեծանում է բնական աղետների (անտառային հրդեհներ,
  երկրաշարժեր, տեխնածին աղետներ) շրջաններ մարդասիրական բեռների, անհրաժեշտ
  տեխնիկայի տեղափոխման գործում:
  Օդային տրանսպորտի զարգացումը պայմանավորված է նաև աշխարհի օդանավերի
  հիմնական արտադրող «Բոինգ», «Էյրբաս» և այլ ընկերությունների կողմից քիչ ծախսատար
  խոշոր օդանավերի և ժամանակակից ծառայություններով հագեցած միջազգային կարգի
  օդանավակայանների կառուցմամբ:

1․ Ի՞նչ դեր ունի տրանսպորտը ժամանակակից տնտեսության համար:

Տրանսպորտը խիստ կարևոր դեր ունի ժամանակակից տնտեսության մեջ, որովհետև դրանով է պայմանավորված առևտուրը, ապրանքների և հումք նյութերի տեղափոխությունը, մարդկանց տեղափոխությունը, զբոսաշրջությունը և բազմաթիվ այլ ճյուղեր։

Տրանսպորտի միջոցով են իրականացվում ներպետական և միջպետական փոխադրումները, որոնք ինչպես առանձին երկրների, այնպես էլ համաշխարհային տնտեսության զարգացման և տեղաբաշխման նախադրյալներից են:

Ժամանակակից տրանսպորտի ուղղություններն են՝ ցամաքային, ջրային, օդային։ Ցամաքային տրանսպորտի տեսակներ են՝ երկաթուղայինը, ավտոմոբիլայինը, խողովակաշարայինը, էլեկտրոնայինը։

Ամենակարևոր ուղղությունը մնում է ծովային տրանսպորտը, որով իրականացվում է միջազգային բեռնափոխադրումների 4/5-ը։ Ժամանակակից աշխարհում շատ արագ են զարգանում նաև ավտոմոբիլային, էլեկտրոնային, և օդային տրանսպորտները։

2․ Բացատրել հետևյալ հասկացությունները. բեռնաշրջանառություն, ուղևորաշրջանառություն․

Բեռնաշրջանառությունը բեռների կշիռն է բազմապատկած փոխադրման միջին հեռավորությունով։ Այն չափում են տոննա/կմ-ով։

Ուղևորաշրջանառությունը ուղևորների թիվն է բազմապատկած փոխադրման հեռավորությունով։ Այն չափվում է ուղևոր/կմ-ով։

3․ ՀՀ համար տրանսպորտի որ տեսակներն են ավելի կարևոր, և ինչու։

Հայկական Հանրապետության համար, ավելի կարևոր են ցամաքային և օդային տրանսպորտի տեսակները, որովհետև Հայաստանը ծով ելք չունեցող երկիր է։

Ամենակարևոր տրանսպորտի միջոցը ավտոմոբիլային տրանսպորտն է։ Երկրորդ ամենակարևոր տրանսպորտի միջոցը երկաթուղային տրանսպորտն է։ Դա այդպես է, որովհետև մեր երկիրը Վրաստանի հետ կապված է երկու ավտոմոբիլային կճանապարհով և մեկ երկաթուղով, իսկ Իրանի հետ միայն մեկ ցամաքային ճանապարհով։

Երրորդ ամենակարևոր տրանսպորտի միջոցը օդային տրանսպորտն է։ Օդային տրանսպորտով Հայաստանը կապվում է տարբեր տարածաշրջանների հետ (հարավ-արևելյան Եվրոպա, Եվրասիական տարածք, հարավ-արևմտյան Ասիա և Մերձավոր Արևելք)

1. Миша ещё не ходит в школу.

Да

Нет✅

2. Миша живёт с бабушкой в Италии.

Да

Нет✅

3. Бабушкины друзья и родственники могут
называть её Маша.

Да

Нет✅

4. У Мишиной бабушки хороший характер.

Да✅

Нет

5. Особенно Миша любит, как бабушка
готовит сладости.

Да

Нет✅

6. В прошлом году Миша встретился с
бабушкой.

Да✅

Нет

7. Миша познакомился с Колей на зимних
каникулах.

Да

Нет✅

8. Коля старше Миши.

Да✅

Нет

9. Миша читал Коле интересные сказки и
рассказы.

Да

Нет✅

Задание 2.

Выбери слова из разных колонок, чтобы получились предложения.

Оля и Антон

Антон

Оля

Антон был в цирке

Оля ездила к бабушке.

Оля и Антон купили цветы маме.

1.

ա)Առաջին հարյուր բնական թվերի մեջ կա` 50 կենտ թիվ:

բ)Առաջին հարյուր բնական թվերի մեջ, 3-ի բազմապատիկ 35 թիվ կա:

2.17

3.90 երիկնիշ 900 եռանիշ թվեր

4․ ա)սկսաց 10-ից մինջև 100-ը

բ)սկսած k բնական թվից մինչև m բնական թիվը ( k < m) :

ա) 91

բ) m +k +1

5․20

6․2n+1

7.306

8.0

9.2500

10.ա)1-2+3-4+5-6+…+99-100,

1-2+3-4+5-6+…+99-100=50

բ)999-997+995-993+…+7-5+3-1-999-997+995—339+…+7-5+3-1=500